پرتال مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان نطنز > واحد های مدیریت > اداره آموزش وترویج

پیاز زعفران در مـاههای تابســـتان بصـــــورت غیرفـــعال در زمین باقی می مــــاند و رشد دوبـــاره خو در اواخر فــــــصلتابــستان آغازمی کند.دوره رشد این گیاه ازمهرماه تا اواخراردیبــهشت ســال بعد است و از این زمان به بعد گیاه رشد فعالی نشان نمی دهد.- سطح زیرکشت2-1-سطح زیرکشت درایرانزعفران یکی ازمحصولاتی است که درایران کشت میشود واطـــلاعاتـــی درمورد آن ازدیگر کشورها موجود نیست.براساس آخرین اطــلاعات موجــود،سطح زیرکشت زعفران برابر30376هکتــــاربوده است که مــــیانگیــن درصـدســـال زراعی گذشته 8/19درصــــد نسبت به ســــال پــــایه(68-1367)،5/151درصد افزایش داشته است.2-2- سطح زیرکشت درنطنزبراساس آخرین اطلاعات موجود،درسال 85- 84 سطح زیرکشت زعفران 70 هکتاربوده است که بطور متوسط ازهرهکتار9تا10کیلو زعفران خالص(خشک)برداشت نموده اند.3-تولید3-1- تولید زعفران درایرانتولید زعفران در سا ل زراعی 81-82 درکشورحدود 175تن بوده اســت کـه بالاترین رقم تولید در ده سال مورد بررسی می باشد .این مقدار تــــولــیـد نسبت به سال گذشته از رشدی برابر 8/19 درصد برخــوردار بــوده اســـت که نسبت به سال پایه دوره مورد نظر 5/151 درصد افزایش نشان می دهد .3-2 تولید زعفران در نطنز تولید زعفران با توجه به اینــکه کــشاورزان در هر هکتار 7 الی 15 کــیلو برداشت نموده اند بنابر این متــوسط تولید در این شهرسـتان 10 الی 11 کیلو بوده است که مقدار تولید شهرستان حدود 700 کیلو می باشد. فر آیند تولیدکشت و تولید زعفران امروزه در ایران بر همـــان شیوه سنتـــی و قدیمی استوار است . با این تـــفاوت که دربرخی ازنقاط زعفران خیز که کـــشاورزان از امکانات مادی بیشتری برخـــوردارند ازوسایل و ابزار جدیدکشاورزی مانندماشین آلات کشاورزی استفاده می نمایند .بنه زعفران پس از کاشت اولیه 7 سال متوالی محصول می دهـــد بنابر عــــملیات مرحله کاشت منحصرا در سال اول انجام می گیرد و سالهای بعد تنها عملیات مربوط به مرحله داشت و برداشت در مزارع زعفران انجام می شود در نتیجه مرحله کاشـت زعفران از اهمیت خاصی برخوردار است . تهیه زمین زعفران کاران عملیات تهیه زمین را که معمولا از اوایل بهار شروع می شــود به ترتیب زیر انجام می دهند . در بهار پس از قطع باران های بهاری و گاورو شدن زمین ، مزرعه را بـــه عمق 30 -25 سانتی متر شخم می زنند که این زیرو رو کردن زمین بــــرای مبارزه با علفهای هرز می باشد .2.زمین را تا اوایل تابستان به حال خود رها می کنند تا مدتی آیش بمانــد . در زمان کاشت زعفران حدود 30 -25 تن در هر هکتار کود گاوی کاملا خشک و پوسیده و عاری از بذر علف هرز را با شخم عمیق با خاک مخلوط کرده سپـس زمین را کاملاهموار و مسطح می کنند . -پس از ردیف کشی باتوجه به شیب زمین ، کرتهــایی ایجاد می کـــنند و زمین مرز بندی می شود بزرگی و کوچـــکی کرت بــستگی به فاصـــــله منابع آبی از کرت و شیب زمیـن دارد و هر چه منـــبع آب نزدیـــکتر باشد. کرت را بزرگتر و هر چه منبع دورتر باشد کرت راکوچکتر تهیه می کنند .4-1-2انتخاب بنه تکثیر زعفران از طریق بنه که به اشتباه پیاز گفته می شود صورت میگیرد .بنه هایی که برای کاشت انتخاب می شود از فندق بزرگــتربوده و از گـــــردو کوچکتر و وزن آن 8گرم به بالا و دارای جوانه انتهایی سالم و بدون پوسیــدگی است ، هرچه بنه درشت تر باشد محصول بدست آمده مرغوب تر و عــملکـرد سالهای ابتدایی کشت بیشتر خواهد بود.بنه زعفــــران در سالهای بعد بنه های دیگری بوجود می آورد به طـوری که در سالهای هفتم تا دهم به صورت گروهی از بنه های ریز و درشت متـــراکم در می آیند. در هر صورت هنگامی که برگ ها کاملا خشک شدند ( از اواسط خرداد ماه ) بنه ها را از خاک در می آورند که معمولا به دو روش خشک کن و تر کن از روش ترکن زمانی استفاده می گردد که کاشت سریع و بلا فاصـله مورد نظر باشد زیرا انبار کردن پیازمرطوب نیاز به مراقبت های ویژه دارد.برای جلوگیری از آلودگی قارچ ( در انبار ) پیاز ها را با سموم قارچ کش منـــــاسـب ضد عفونی مـی کنند و به هنگام کاشت ،غلاف قهوه ای رنگی روی آن را جدامی کنند به طوری که فقط آخرین لایه روی پیاز باقی بماند .4-1-3 چگونگی کاشتبا توجه به این که گل های زعفران به سرما حساس هستند و ممکن است صــــدمه ببینندو برای آن که باز شدن گلها همزمان با سرما نباشند ، زودتر اقدام به کاشـــت پیازمی نمایند. کاشت زعفران به دو صورت انجام میگیرد .الف : کاشت دستی با بیل : در ردیفهایی با فاصله 20 سانتی متری ، چاله هایی به عمق 15 تا 25 سانتی متر نسبت به نوع خاک و و به فاصله 10 سانتی مــتر روی ردیف 3 تا 5 پیاز سالم را داخل آن طوری قرار می دهند که جوانه انتهایی آن بـه طرف بالا و روی آن به ارتفاع 15 تا 25 سانتی متر خاک ریخته وآن را می پوشانند. ب : کاشت با گاو آهن : در این روش پس از تهیه و تسطیح زمین ،شیار هایی مـوازی و به فاصله حدود 20 تا 25 سانتی متر و عمق 15 تا 25 سانتی متر با گاو آهن ایجاد کرده و سپس بنه ها را به فاصله 10 سانتی متر می کارند .مقداربنه مصرفی ،بستگی به وزن پیازها دارد.4-1-4 زمان کاشت پیاز بهترین زمان کاشت بنه زعفران معمولا از تیر ماه تا اواسط شهریور می باشــد و آنزمانی است که بنه کهنه تمام مواد خود را به بنه جدید داده و دیگر آ ثاری جــــز تیغه نازکی باقی نمانده است و تمام علف زعفران زرد و خشک شده تانیمه مهر ماه که جوانه های بنه به حدی رشد کرده که هنگام حمل و نقل نشکنند مناسب ترین زمان کاشت بنه است.4-2- مرحله داشت زعفران گیاهی است چند ساله که پس از کاشت 7 سال متوالی محصول اقـتصادی می دهد .، بنابراین عملیات داشت در مزارع زعفران از اهمیت خاصی برخورداراست که عبارتند از سله شکنی و وجین علفهای هرز که با دقت زیادی انجام می گیردزیرا اهمیت زیادی در کیفیت تولید دارد از زمان کاشت بنه تا زمان گلدهی زعـــفران ، زمین را پس از هر آبیاری ، سله شکنی کرده و خاک مزرعه را کاملا نرم و علفهای هرز را از بین می برند .این عملیات در طول سال های بهره برداری از نیــمه اول شهریور ماه شروع شده و به وسیله شن کش اقدام به سله شکنی به عــمق 6 تا 8 سانتی متر می نمایند . سایر عملیات داشت عبارتند از: آبیاری ، کود دهی،دفع آفات و بیماریها.4-2-1 آبیاری اولین آبیاری از نظر رشد جوانه گل و علف پیاز اهمیت زیادی دارد . اولین آبیاری در مناطق سرد سیر از دهم مهر ماه و در مناطق گرمسیر از اوایل آبان شروع می شـود که باعث رشد گل خواهد شد در واقع به آن آب گل می گویند .اگر چنانچه پیش از مهر ماه آ بیاری صورت گیرد ابتدا برگها از خاک سر بیرون آورده و گـــل تولـــید نمی شود که بعد از برداشت گل اقدام به آبیاری دوم نموده که به آن زاج آب گویند .لازم به توضیح است که پیش از آبیاری اولیه در ماههای مرداد ، شهریور کود دامــی را در سطح زمین پخش کرده و سپس آبیاری می کنند که پس از گاو رو شدن زمین خراشهایی به عمق 5 تا 10 سانتی متر در خاک ایجاد می کنند که باعث رشد آسانتر جوانه هاشده و از طرفی کود با خاک مخلوط می شود . تعداد دفعات آبیاری زعفران : بستگی به بارش باران دارد و در هر صورت معمولا تا 5 بار زمین زعفران آبیـــاری می شود که از آب دوم با فاصله 20 روز تا یک ماه و گاهی بیشتر تا پایان اســفند و گاه فروردین انجام می گیرد یعنی تازمانی که رنگ برگ ها به زردی می رود آبیاری انجام می گیرد همچنین آبیاری بیش ازاندازه موجب پوشیده شدن پیازها می شود.آبیاری بیش ازاندازه موجب پوشیده شدن پیازها می شود. 5-2- کود دهی :کود حیوانی :سطح مزرعه زعفران از سال اول به بعد پیش از ولین آبیاری حدود 25 الی 30 کــود حیوانی کاملا پوسیده و بدون تخم علف هرز استفاده می کند که علاوه بر تامین مواد غذایی مورد نیاز پوشش گرمی برای بنه ها خواهد بود.کود شیمیایی : در صورت نیاز در سال بعد با توجه به نوع خاک پیش از اولین آبیاری کود اوره حدود 150 کیلوگرم فسفات 100 کیلوگرم پتاس 50 کیلوگرم در هکتار در زمــان شخــم سطحی که با خاک مخلوط می کنند .چرای زعفران : چنانچه هنگام فعالیت برگهای زعفران نسبت به چـرا یا برداشت برگها اقـــدام گردد مزرعه صدمه می بیند . زمانی می توان اقدام به برداشت برگها کاملا زرد شده و پیــاز به خواب رفته باشد .آفت های زعفران :آفت های زعفران عبارتند از :کرم ها ( لنگولیلول Lngoilol )( به سیب زمینی و سیر نیز حمله می کنند ) که به بنه زعفران حمله و پس از مدتی باعث باد کردن و فاسد شـدن آن می گردد و همچنین محیط مساعدی برای حمله امراض قارچی را فراهم می کند .برای مبارزه با این آفت از روش ضد عفونی کردن پیازها بوسیله یکی ازسموم حشره کش استفاده می گردد .کنه بنه زعفران : این کنه با فعالیت بر روی پیاز و دمبرگ باعث تضعــیف گـیاه می شود گیاهان آلوده در اواخربهار سریع ترخــزان می کنند ، که برای مبارزه از روش های زیر استفاده می شود .کشت عمیق تر پیازها در مناطق آلوده استفاده از سموم کنه کش جهت مبارزه در اواخر فصل بهار قبل از خــزان برگهای زعفران موش ها :که خسارت زیادی به بنه های زعفران وارد می کنند و در اثر زخمی کردن آنهـــا ، باعث فساد می شوند موش ها را باروش زیر از بین می برند. استفاده از طعمه مسموم کلرات - کشت نعناع درنزدیک مزرعه زعفران ، زیرا موش ها ازبوی نعناع متنفر هستند . استفاده از دانه گیاهی مورد علاقه موش به همراه سمومی مانند فسفر دوزنـگ که سوزشی در دهان موش ایجاد نمی کند ولی بسیار سمی است. خرگوش ها و جوجه تیغی :بازخمی کردن پیاز و خوردن برگها ، صدمه زیادی به گیاه وارد می کنند . بــرای ازبین بردن خرگوشها و جوجه تیغی از طعمه مسموم استفاده می شود. بیماری های زعفران :بنه زعفران ممکن است مورد حمله قارچ های متفاوتی به شکل زیر قرار گیرند . بیماری زوال زعفران :این بیماری در اثر پیدایش قارچ ریزوکتونیا و ... در پیاز به وجود می آید ، به سطح پیاز حمله کرده بر روی آن لکه های ارزنی شکل سرخ رنگ ایجاد و به تــدریج به داخل بنه نفوذ می کنند . نفوذ این قارچ به داخل پیاز موجب بر آمــدگی هایی در سطح آن و پوسیدن و خشک شدن برگها می گردد. این قارچ محصولات دیــگری چون سیب زمینی ، چغندر و یونجه رانیز موردحمله قرار می دهد.کشاورزان با این بیماری به روش زیر مبارزه می کنند . جمع آوری و سوزاندن پیازهای آلوده- ضدعفونی کردن زمین با یکی از سموم قارچ کش مانند زینب ومانـکوزب و ...توصیه می گردد.- نکاشتن بنه زعفران درزمین های آلوده برای مدت 6 تا 8 سـال به شرطی که دیگر گیاهان میزبان کشت نگردد .بیماری سیاهک زعفران : عامل این بیماری قارچی به نام فو ماگو است که این قارچ بر روی برگ هــای زعفـران ظاهر می شود وکم کم به پیاززعفران می رسد .به روش زیر مــبارزه می شود . جمع آوری وسوزاندن برگها و پیازهای آلوده بنه ها را پیش از کاشت با سموم قارچ کش از قبیل مانکوزب ، زیــــنب و کاربوکسین تیرام و .... در مقابل بیماریهای قـــــارچی و کنه ضــد عــفونـی می کنند .بیماری ورم بنه : این بیماری تولید( دمل– تاول ) شکل دردرسطح پیاز میکند ، دراین وضعیت بنه ها معمولا کوچکتر ازحدطبیعی شده و در ضمن ،خود بوتــه نیز کوتاه تر از حد طبیعی می شود که برای مبارزه مانند سایر بیـــماری ها از ســموم قارچ کش جهت ضد عفونی استفاده می شود.4-2-3- علفهای هرز زعفرانعلفهای هرز اغلب ازراههای مختلف ، تکثیر می شــوندو بذر آن از طریق باد، آب و انسان از نقطه ای به نقطه ای دیگر انتشـــار می یابد . برای از بــین بردن علف هرز شیوه های زیادی وجود دارداما معمولا از ترکیب دویــاچند روش نتیجه مـــــناســب تری به دست می آ ید در فصل داشـــت روش شیمیایی عملی می شـود که به صورت سبـــز کش و در اواخر فروردیــن و در فصل زمستان به وسیـــله یکی از سمومی که خــــسارت به گیاه وارد نکــــند مانند پـوماسوپر و نابــواس . در مرداد و شهـریور از ترفلان جهــت مبارزه با تخم علفهای هرز استفاده می گردد . وجین : با تـــوجه به اینکه بوته زعــــفران ضعیف ، کوتاه و ظــــریــف است وجین از اهمیت بسیاری برخوردار است . زیرا چنان که زمین کـشت از وجــود علفهای هرز پاک نشود پس از مدتی تمام مــــزرعه را پوشانده و نابـــــودی آ نها به سختی امکان پذیر است . بنــــابراین در پنج ماه بهار و تابســـــتان که پیاز زعفران دوره خواب زمــــستانی را می گذارننــــد ، کشـــــاورزان با استفاده از وسایل دستی و ماشینی ، براحتی علفهای هرز را از بین می برنــد . وجین زعفران پس ازبرداشت گلها ( گل پاک)در فصل تابستان انجام می شود . 4-3- مرحله برداشت گل مرحله برداشت محصول دشوارترین و پر زحمت ترین و در عین حـــال حساس ترین مرحله زراعت زعفران است که شامل چیدن گل و جدا کردن کلــاله از گل می باشد .این مرحله به شیوه سنتی صـــورت می گیرد که متکی بر نـــیروی انسانی بسیار زیاد و صرف هزینه فراوان است .برداشت گلها در منطقه گرمسیر از 15 آ بان تا 15 آذر ماه و در منــــطقه سرد سیر در طول مهر و آ بان ماه انجام می گیرد .مدت گل دهی زعفـــــــران 25 روز است که بیشترین گل با بهترین کیفیت در هفته اول شکفته می شود . چون عمل برداشت گل باید پیش از طـلوع آفتــاب صورت گیرد ، بنــابر این کشاورزان و خـــانواده آنها صبح خیلی زود گــل ها را می چینند و قســمت کلاله را از بقیه قسمتها جدا می شود که جهت جدا سازی کلاله از هر یـــک کیلو گرم گل حدود نیم الی یک ساعت وقت لازم است . پاک کردن گلهای زعفران پاک کردن گلهای زعفران به دو روش انجام می گیرد : الف : روش تولید زعفران دسته در این روش قسمت زرد و قرمز ( خامه و کلاله ) را باهم از گل جــــدا و میان انگشتان قرار می دهند ، زمانی که به اندازه کافی جمع شد ، آن را بـــــا نخ بسته و دسته های تهیه شده را روی پارچه های سفید ابریشمی در ســــایه و محلی با درجه حرارت حدود 45-50 درجه سانتی گراد قرار می دهند تا در اثر خشک شدن سریع ، کیفیت خود را از دست ندهد .ب: روش تولید زعفران ممتاز این روش مانند روش تولید دسته ای است با این تفاوت که قسمت کلاله را از خامه جدا می کنند و کلاله ها را از الک عبور داده و برای به دســــت آوردن کلاله خالص چندین بار این عمل انجام می گیرد .4-2-3- روش خشک کردن اساسی ترین و آسانترین کار برای بالا رفتن کیفیت ورنگ زعفران خشــــک کردن سریع آن است که به صورت های زیر می توان خـــشک نمود . استـــــفاده از هوای آزاد ، به این صــــورت که زعفران را در ســـایه و حرارت 50 درجه سانتی گراد قرار می دهند تا خشک شود . استفاده از منبع حرارتی در این روش 500 گرم زعفران را روی پارچه ابریشمی داخل الک گذاشته و به فاصله 30 -50 سانتی متری از منبع حرارتـــی بدون دود و بو ( برقی یا گازی ) حدود 60 تا 70 درجه قرار می دهند تا خشک شود .که بهترین و مکانیزه ترین روش خشک کردن زعفران می باشد.- روش سوم استفاده از دستـــگاه هایی است که رطوبت محل را کـــــنترل می کنند .زعفران خشک شده در این روش بهترین کــــیفیت را خـــــــواهد داشت . در این وضــــــعیت پیش از خشــــک کردن به مدت 24 ســــاعت زعفران راداخل ظرف در بســــته ای در محیط سرد 1-5 درجه سانتــی گراد قرار داده و سپس آن را مانند روش قبل خشک می کنند .4-3-3 بسته بندی زعفرانبا وجود اینکه ایران از نظر تولید زعفران در جهان مقام اول را داراست ولی کشور ایران از نظر صادارت زعفران در جهان مــطرح می باشد . زیرا بخش اعظـــمی از تولیدات ایران به دست تاجران اسپانیایی و با بسته بندی های بـــازار پـسند عرضه می گردد.4-3-4-چگونگی تشخیص زعفران به علت گرانی این محصول در بازار ، سود جویان در پی عرضه زعـــفران تقلبی هستند . یعنی از طریق ریشه های رنگ کرده پیاز معمولی ، پرچم های گلرنگ و ریشک های ذرت برای شناخت زعفران از روش های زیر استفاده می کنند . در اثر سوزاندن زعفــران نباید بیش از 5-7 درصد خاکســــتر باقی بماند تجزیه شیمیایی زعفران با قرار دادن زعفران بین کاغذ صــــافی و فشار دادن آن نباید لــــکه های چربی بر روی کاغذ باقی بماند هنگام فشردن با دست ، زعفران باید کاملا خشک و شکننده باشد . زعفران خالص به رنگ نارنجــــی تیره و طعم آن تلخ و دارای بــــوی تندو عطـری مـــخصوص و مـــحرکی است که آب دهان را به رنگ زرد طــــلایی در می آورد. اگر کمی از زعفران را با 10 میلی لیتر بنزین مخلوط کنیم نباید ترکیب آن زرد رنگ بشود. 4-3-5 استفاده از زعفران زعفران به دلیل داشتن اسانس و رنگدانه ، دارای رنگـی زیبا ، عطری ســـحر انگیز و طعم مطبوعی است که از این دو خاصیت زعفران در غذاهای ایـــرانی به عنوان چاشنی مخصوص و تزئین پلو های ایرانـــی استفاده می شود . در رنگ ســازی نیز برای تهیه رنگ ثابت از زعفران استفاده می شود . در طب سنتی ، دم کــردن زعفران مقوی معده ، مسکن سرفه و دندان درد ، درمان سنـــگ مثانه ، تقویــت بینایی ، رفع جوش و خراش و درمان سخت زایی مورد استفاده قرار می گیرد . خوردن زیاد زعفران باعث خنده زیاد می شود و به طــوری که شخص بیـــهوش می شود حتی باعث مرگ می گردد. تحقیقات اخیرنشان می دهدترکیبات زعفران ازجمله کروسین (رنگدانه زعفران )سافرانال (ماده معطر زعفران )پیکروکروســین (طعم دهنده زعفران )ســلول های سرطانی را مهار می کند . زعفران از تشکیل سلول های سرطانی جـلوگیری می کند و باعث کوچک شدنو از بین رفتن تومور های موجود می شود همچنین باعث افزایش اثــر و کاهش عوارض داروهای شیمی درمانی سرطان می شود .