پرورش كرم ابريشم

گردآوری:حسین ابراهیمی

کارشناس ترویج جهادکشاورزی نطنز

پيشگفتار:
گرايش و پايبندي نسبي اقتصادي در كشورهايي نظير ايران به كشاورزي موجب گرديده تا بخش قابل توجهي از جمعيت آنها به سبب تمركز فعاليتهاي زراعي و كشاورزي در روستاها ساكن باشند، فصلي و سنتي بودن فعاليتهاي كشاورزي، عدم بهره گيري از سيستم هاي مناسب در كار، هزينه هاي نسبتاً بالاي توليد و درآمد ناكافي كشاورزان و ..... همراه با محدود كردن نيروي كار فعال روستا در فصولي از سال، كشاورزي را با مشكلاتي روبرو ساخته است كه از جمله آنها مي توان از چالشي به نام مهاجرت روستائيان به شهرها و ركود كشاورزي ياد كرد.

ترديدي نيست رويكرد منطقي و برنامه ريزي شده به فعاليتهاي جانبي كشاورزي اعم از صنايع تبديلي و دستي با افزايش سطح اشتغال و ايجاد در آمد مي تواند ضمن حفظ بافت روستائي به احياء و توسعه آن كمك شاياني كرده و روستا نشيني را اقتصادي تر نمايد.

نوغانداري يا پرورش كرم ابريشم از فعاليتهاي قديمي و جانبي بخش كشاورزي است كه در كنار ساير فعاليتهاي اصلي كشاورزي هر منطقه به توليد پيله ابريشمي به عنوان يك محصول با ارزش جهاني مبادرت مي نمايد. اين حرفه پايه توليد فرآورده هاي متنوع ابريشمي از قبيل روسري، شال، البسه محلي، چادر شب .... بوده و از جمله فعاليتهايي است كه با ايجاد انگيزه اقتصادي، بخش قابل توجهي از نيروي كار فعال و راكد روستائيان مي توانند به آساني به آن مبادرت ورزند و بدينوسيله در آمد نسبتاً خوبي همراه با ارزش افزوده مناسب عايد خانوار روستايي گردد.

سادگي و رواني مطالب مجموعه حاضر به عنوان راهنماي عملي پرورش كرم ابريشم از يك سو و تقاضاي فراوان علاقه مندان حرفه نوغانداري از سوي ديگر، شركت سهامي پرورش كرم ابريشم ايران را به عنوان تنها متولي نوغانداري كشور بر آن داشته است تا نسبت به چاپ و توزيع گسترده تر آن به علاقه مندان اقدام نمايد. اميد است اين كوچكترين خدمت به جامعه نوغانداري در ارتقاء و اعتلاي صنعت ابريشم كشور و گسترش اين حرفه قديمي و با ارزش و نيز در امر احياء و توسعه صنايع جانبي ابريشم موثر واقع گردد.

مقدمه :

نوغانداري يا پرورش كرم ابريشم وتوليد فرآورده هاي ابريشمي ازجمله فعاليتهايي جانبي است كه دركنار فعاليتهاي اصلي كشاورزان هرمنطقه مي تواند طي يك دوره كوتاه مدت ضمن ايجاد انگيزه اقتصادي و بكارگيري بخشي از نيروي كار روستا، درآمد نسبتاً مناسبي را براي روستانشينان فراهم نمايد.

افزايش روز افزون مصرف فرآورده هاي ابريشمي درجهان وكاهش يا توقف فعاليت نوغانداري دركشورهاي توسعه يافته به سبب محدوديت زمين براي احداث توتستان، آب مورد نياز براي آبياري، انرژي گران و ... فرصت مناسبي براي كشورهاي درحال توسعه فراهم كرده است تا با توجه به داشتن نيروي انساني، انرژي ارزان، آب و خاك فراوان، فعاليتهاي نوغانداري و توليد ابريشم را دركشور خود گسترش دهند. بايد اذعان داشت، اگر چه نوغانداري به عنوان فعاليت جانبي تلقي مي گردد اما با توسعه تكنولوژي وصنعتي كردن اين فعاليت، امكان بهره برداري بيشتراز آن به صورت شغلي دائمي وجود دارد به طوري كه درشرايط نسبتا" مطلوب اقليمي به دليل سرعت رشد درخت توت وامكان پرورش كرم ابريشم 2 تا 3 بار (درمناطق معتدله) و 4 تا 5 بار (درمناطق نيمه گرمسيري وگرمسيري) درسال مي تواند به عنوان يك شغل كامل تامين كننده درآمد خانوار روستايي باشد، بنابراين گسترش صحيح آن متناسب با شرايط اقليمي مناطق مختلف مي تواند به عنوان برنامه اي مناسب درجهت رفع پاره اي از مشكلات اقتصادي و اجتماعي بويژه تامين نيازهـــاي ارزي كشورهاي نوغان خيز، نقش ارزنده اي ايفاد نمايد.

تاريخچه نوغانداري:

اگر چـــه اززمان آغاز پرورش كرم ابريشم اطلاع كاملا" دقيقي دردست نيست و درمورد پيدايش ابريشم روايت هاي گوناگوني ازجمله يافتن تارهاي آن توسط شاهزاده چيني درهنگام تفرج وجوددارد اما اسناد ومدارك قديمي، منابع ابريشم را به حدود 2650 سال پيش از ميلاد مسيح درزمان پادشاهي امپراطور چو درچين باستان متعلق مي دانند. به عقيده بسياري از مورخين، چين موطن اصلي و مهد نوغانداري بوده و اولين كشوري بود كه با استفاده از برگ توت به پرورش كرم ابريشم و توليد پيله مبادرت ورزيده است. اين كشور از ديرباز قطب اين حرفه شناخته شده وازاينرو بود كه يوناني ها ورومي ها اين كشور را سرس يعني كشور ابريشم مي ناميدند. طي قرون متمادي ابريشم درچين باستان از اهميت ويژه اي برخورداربوده و تا سالها توليد ومصرف آن به خاندان امپرطور، اشراف زادگان و اعيان محدود مي گرديد و براي آنان افتخاري بزرگ محسوب مي شد، حتي انتشار فنون پرورش كرم ابريشم در پاره اي از موارد عقوبت سنگيني به همرا ه داشت. مجاورت با چين سبب گرديد تا مردم شبه جزيزه كره درحدود 1200 سال پيش از ميلاد مسيح با ورود چيني هاي مهاجر ازاولين كساني باشند كه پس ازچيني ها به پرورش كرم ابريشم اقدام نمايند. بنا به روايت هاي موجود، با بروز جنگ ميان كره و ژاپن درسه قرن قبل ازميلاد، نوغانداري به ژاپني ها معرفي گرديد و پس از آن بود كه با حمايت امپراطوران مختلف آن كشور بررونق ورواج آن افزوده شد و همزمان با ميلاد مسيح به سايركشورها ازجمله هند، هندوچين، اندونزي و... راه يافت، اگرچه برخي از مورخين هندي براين باورند كه كرم ابريشم دركوهپايه هاي هيماليا اهلي شده و در حكايت هاي تاريخي وجود كرم ابريشم وحشي درهندوستان درادبيات سانسكريت نيز بيان گرديده است.

ترديدي نيست جاده معروف ابريشم (با طول بيش از ده هزار كيلومتر) نه تنها به طوراعم به عنوان راهي براي بسط دوستي وتبادلات فرهنگي وتجارت مابين كشورهاي خاوردور، آسياي ميانه و حتي كشورهاي حوزه مديترانه بوده است بلكه به طور اخص درمعرفي، رواج و توسعه نوغانداري، توليد، تجارت ابريشم ومحصولات ابريشمي ازكشورچين تا بازارهاي اروپايي نقش بسيار ارزنده اي را ايفاء نموده است. بايد اذعان داشت ابريشم از طريق دريا نيز انتقال مي يافته است كه ازجمله مبادي ورودي آن مي توان به خليج فارس و سواحل درياي عمان اشاره داشت.

عده اي از مورخين نظير پاريزه بر اين باورند موطن اصلي پرورش كرم ابريشم ايران بوده است و برخي ديگراز آنان اين كشور را از جمله مناطقي مي دانند كه همزمان با چين به پرورش كرم ابريشــــم، توليد و تجارت ابريشم مبادرت مي ورزيده است و بعضي ديگر آغاز اين حرفه را به دوره هاي بعدي مربوط مي دانند، آنچه مسلم است اين فعاليت در ايران از سابقه و قدمت نسبتا ً طولاني برخودار است. اين ادعا زماني باور بيشتري به خود مي گيرد كه در بسياري از آثار قديمي و بويژه دست نوشته ها همواره نشانه ها و ردپايي مبني بر وجود ابريشم در اين سرزمين كهن ديده مي شود.

سوابق علمي و فني اين فعاليت به خصوص اقداماتي كه بمنظور بهبود كمي و كيفي آن صورت پذيرفته است، با دستيابي به نژادهاي اختصاصي كرم ابريشم ايران نظير نژادهاي هراتي، خراساني، بغدادي و ساير نژادهاي محلي، همگام با سوابق توليدي آن از قدمت تاريخي برخودار بوده ومبين توجه خاص ايرانيان به اين حرفه مي باشد.

ايران نيز درزمره كشورهاي توليدكننده ابريشم واقع در مسير جاده معروف ابريشم قرارداشت وبسياري ازشهرهاي مهم آن توسط اين جاده با هم مرتبط مي شد. اين جاده كه دردوران رونق خود اثرات مشخص كننده اي در صنعت ابريشم به جاي گذاشته وسوابق تجاري و فرهنگي گذشته دوكشوربزرگ چين و ايران را بهم مرتبط مي ساخت، خود دليل ديگري بر سابقه درخشان توليد و تبديل ابريشم واهميت آن درايران قديم است. مردم ايران با داشتن امكانات وسيع و فراوان پرورش كرم ابريشم بويژه قابليت هاي اقليمي هميشه اين موقعيت راداشته اند كه بتوانند درفصول معيني از سال به كار توليد پيله و ابريشم بپردازند، آثار بجاي مانده گواه اين حقيقت است كه در بسياري از مناطق كشور در دوره هاي گوناگون اين فعاليت انجام شده است.

اهميت اقتصادي و اجتماعي توليد ابريشم:

- سرمايه گذاري دراين رشته درمقايسه با پاره اي از فعاليتهاي توليدي كمتر و بازگشت سرمايه سريعتر مي باشد.
- پرورش درخت توت درغالب خاك ها و كيفيت مختلف توپرگرافي امكان پذير بوده و در بيشتر نقاط مملكت قابل انجام مي باشد.
- فعاليت هاي نهال كاري و توسعه مزارع توت با امكانات كشاورزان قابل انجام مي باشد.
- كشت توت در كنار انهار، حاشيه رودخانه ها، آبراه ها، مسيل ها، حاشيه روستاها، اطراف مزارع، به صورت تك درخت يا مجتمع و تحت شرايط مختلف آب و خاك عملي مي باشد.
- دوره بازدهي اين فعاليت كوتاه و امكان پرور ش كرم ابريشم 3 سال بعد از شروع كاشت توتستان ها فراهم خواهد بود.
- محصول درخت توت برگي است كه درتغذيه كرم ابريشم به مصرف مي رسد، عملكرد درخت توت زياد بوده و همراه با مراقبت نيز مرتبا" افزايش پيدا مي كند.
- در مناطقي كه امكانات طبيعي اجازه دهند مي توان اين فعاليت را به صورت يك فعاليت مستمر سالانه مورد نظر قرارداد.
- اين فعاليت امكانات تامين مواد اوليه برخي از منابع نساجي، قالي بافي، پزشكي، نظامي و مخابراتي رافراهم مي سازد و از اين نظر مي تواند به عنوان منبع مناسبي براي درآمد ارزي كشور تلقي گردد.
- ابريشم خام داراي بازارهاي مناسب اقتصادي در داخل و خارج بوده و كالايي است كه مي تواند از بازارهاي مطمئن و مناسبي برخوردار باشد.
- فعاليت هاي نوغانداري و پرورش كرم ابريشم وصنايع واسطه اي بين توليد پيله وتهيـــــه محصولات نهايي سطوح وسيعي از اشتغالات روستائي و شهري راايجاد مي كند و فرصت هاي شغلي قابل ملاحظه اي را به وجود مي آورند.
- توسعه فعاليت هاي توليد ابريشم زمينه توسعه منابع بزرگ ابريشم از جمله نخ كشي و پارچه بافي است. كارآئي اقتصادي اين صنعت به گونه اي است كه حتي كشورهائي كه امكانات توليد ابريشم ندارند به لحاظ ارزش افزوده فراوان توليدات ابريشمي، نسبت به وارد نمودن ابريشم و تبديل آن به منسوجات مختلف ابريشمي اقدام مي كنند.
- پرورش كرم ابريشم علاوه بر امكان استفاده از تمامي نيروي فعال، فرصت بكارگيري بخش غيرفعال جامعه روستائي مانند زنان، كودكان و سالخوردگاني كه توان انجام كارهاي كشاورزي را ندارند، فراهم مي سازد.
- حرفه اي است كارگر طلب و اشتغال زا كه به صورت شغل فرعي نيز ميتواند درمجاورت مشاغل اصلي روستائي موردتوجه قرارگيرد.
- پرورش كرم ابريشم براي كشاورزان خرده پائي كه نيم تا يك هكتار توتستان دارند قابل انجام بوده و مديريت چنين واحدهائي درسطوح روستائي بسيار عملي واقتصادي مي باشد .
- نظر به اينكه اين فعاليت تامين كننده مواد اوليه ساير صنايعي مي باشد كه اكثــــرا" روستائي هستند، لذا مي تواند امكان اشتغال زنجيره اي افراد وخانواده هاي روستائي را فراهم سازد.
- با فراهم ساختن منبع درآمد اضافـــي براي روستائيان مي تواند به عنوان وسيله اي درجهت جلوگيري ازمهاجرت آنها به شهرها مورد استفاده قرارگيرد.
- اين فعاليت به واسطه تامين درآمد مستمر مي تواند درتوسعه و بهبود وضع زندگي جوامع روستائي موثر باشد. - پرورش كرم ابريشم درمواردي بسته به الگوي زراعي وشرائط اقليمي، منطبق بر دوره كم كاري كشاورزان بوده و به فعاليت اصلي آنان لطمه اي وارد نمي سازد بلكه از بيكاري پنهان كشاورزان جلوگيري مي نمايد.
- نوغانداري براي توسعه اقتصادي بخشهاي عقب مانده جامعه روستايي ميتواند به عنوان يك صنعت و فعاليت مفيد مورد استفاده قرارگيرد.
- توسعه پرورش كرم ابريشم مي تواند درصنايع وابسته ساخت وسائل وادوات ماشينهاي مربوط به ابريشم و نيز صنايع تبديلي ابريشم اشتغال جنبي قابل ملاحظه اي بوجود آورد.

نوغانداري و توليدات آن:

كرم ابريشم توت ( bombyx mori ) حشره اي است با دگرديسي (استحاله) كامل و ‌داراي چهار مرحله زندگي تخم، لارو، شفيره و پروانه بوده كه تنها درمرحله دوم يــــا لاروي ازبرگ توت تغذيه كرده ودرپايان اين مرحله كه عموما“ 25 تا 30 روز بطول مي انجامد با تنيدن تـــار،‌ توليد پيله ابريشمـــي مـي كند. دوره لاروي كرم ابريشم داراي پنج مرحله تغذيه است كه به هر مرحله آن يك " سن " مي گويند. سنين 1 ، 2 و 3 ، كرم جوان و سنين 4 و 5 كرم بالغ ناميده مي شود. كرم در فاصله هر دو سن داراي يك مرحله پوست اندازي است كه به آن خواب كرم گفته مي شود. كرم ابريشم را مي توان از نظر نسل به تك نسله،‌ دونسله و چند نسله، از نظر خواب به سه خوابه و چهارخوابه، ازنظر مبداء جغرافيائي به نژادهاي ژاپني،‌ چيني، اروپائي و ... دسته بندي كرد. عموما“ غالب تخم نوغان هايي كه امروزه دردنيا مصرف مي شوند منشاء چيني و ژاپني داشته و حاصل هيبريداسيون يا آميخته گري ازاين دو نژاد مي باشند. اگرچه برخي ديگر از گونه هاي كرم ابريشم نيز توليد تارهاي ابريشمي مي كنند كه به ابريشم موگا، ابريشم تازار، ابريشم اري و... معروفعند اما ابريشم حاصل از كرم ابريشم توت از حيث كميت و كيفيت بر آنها داراي برتري هاي بسيار است و از اين رو به طور غالب در دنيا به توليد آن مبادرت ميگردد.

توليد اصلي فرآيند نوغانداري، پيله ابريشمي است كه از آن الياف ابريشمي استحصال مي گردد. از ميان تمامي تارهاي منسوجات، ابريشم به دليل ويژگي هاي خاص خود ازجمله سبكي، ‌نرمي، ‌مقاومت درنــوسانات گرمايي، رنگ پذيري، ‌جاذب الرطوبه بودن، عايق پذيري الكتريكي وبه طوركلي لطافت، ظرافت ودوام،‌ جايگاه ويژه و ممتازي را به خود اختصاص داده است و به همين سبب، در دنياي منسوجات، ابريشم را ملكه منسوجات مي نامند.

ابــريشــم به عنوان ماده اوليه در توليد محصولاتي مانند فرش، پارچه، ‌پيراهن، شال گردن، آويزهاي ديواري و تزئينات داخلي منزل ... استفاده مي شود. علاوه برآن درساخت چتر نجات، ‌تودوزي لاستيك، رگهاي مصنوعي، نخ جراحي، مواد عايق الكتريكي و... نيز مصرف مي گردد.

لازم به توضيح است مي توان از فضولات پرورش كرم ابريشم به عنوان كود آلي درجهت بهبود وضعيت فيزيكي و حاصلخيزي خاك نيز استفاده كرد.

درپرورش كرم ابريشم چهار مرحله مشخص و متمايز وجود دارد: تفريخ تخم نوغان، پرورش لارو ابريشم، تنيدن پيله و برداشت پيله.

تفريخ تخم نوغان:

به مجموعه عملياتي كه طي آن تخم نوغان هاي زنده در شرايط محيطي مناسب قرار گرفته و جنين آن به طور طبيعي رشد نموده و به صورت لارو از پوسته تخم خارج مي گردند تفريخ مي گويند. اين مرحله يكي از مراحل مهم و پر اهميت در پرورش كرم ابريشم مي باشد، زيرا به توسعه مناسب جنيني و خروج به موقع و يكنواخت لاروها در زمان تعيين شده كمك مي نمايد، بديهي است با انجام مناسب عمليات تفريخ لاروهاي قوي بنيه توليد مي گردند كه اين خود به ميزان قابل توجه اي بر كيفيت و كميت پيله توليدي موثر خواهد بود. براي رسيدن به اين هدف مطلوب است از اتاقهاي تفريخ استفاده گردد.اين اتاق ها مي توانند به هر شكل و اندازه هاي متناسب با حجم كار انتخاب و در آنها شرايط محيطي لازم فراهم آيد. در اين اتاق ها براي تامين حرارت، رطوبت و نور لازم، مي توان از دستگاههاي اتوماتيك تامين كننده حرارت، رطوبت و نور استفاده نمود و در صورت عدم دسترسي به اين گونه وسايل مي توان با استفاده از چراغهاي معمولي توليد كننده حرارت (بخاري) براي تامين حرارت و با قرار دادن ظرف آب روي آن براي توليد رطوبت و نصب تعدادي لامپهاي فلورسنت (مهتابي) براي توليد نور به اين هدف دست يافت از ديگر شرايطي كه اتاقهاي تفريخ بايد داشته باشند، امكان تامين تاريكي و جلوگيري از حمله آفات و مورچه ها است.

لازم به توضيح است شروع مرحله تفريخ مي بايست با زمان جوانه زني درختان توت و وضعيت آب و هوايي محل پرورش متناسب باشد.

براي اينكه تفريخ به خوبي انجام شود بهتر است كه تخم نوغان پس از دريافت از مراكز مجاز بلافاصله به اتاق تفريخ منتقل شده و در داخل جعبه هاي تفريخ به طور يكنواخت ريخته شوند. بهتر است اين جعبه ها به صورت چارچوبي كه كف آنها به وسيله پارچه لطيف و نازك، ترجيحا مشكي رنگي پوشانده شده است تهيه گردند. در صورت عدم تهيه جعبه تفريخ مي توان از جعبه هاي مقوايي (به عنوان مثال جعبه شيريني استفاده نشده) براي انجام عمل تفريخ استفاده نمود . توصيه مي شود به علت كمبود فضاي مناسب جعبه تخم نوغان، از اين جعبه ها براي انجام عمليات تفريخ استفاده نگردد.

شرايط محيطي لازم براي عمليات تفريخ عبارتند از :

الف- حرارت:

حرارت مناسب براي سه روز اول تفريخ 15 درجه سانتي گراد مي باشد. سپس تخم نوغان ها در حرارت 18 الي 20 درجه به مدت 1 روز حرارت نگهداري مي شوند و پس از آن مطلوب است تا خروج لاروها از تخم در حرارت 25 درجه نگهداري شوند.

ب- رطوبت:

رطوبت نيز يكي از عوامل موثر در عمليات تفريخ و توليد لارو قوي بوده و لازم است رطوبت اتاق تفريخ بين 75 تا 85 درصد(در روزهاي ابتدايي 75 تا 80 و در روزهاي پاياني 80 تا 85 درصد) باشد. ميزان رطوبت كمتر موجب مي شود تخمها به راحتي آب خود را از دست داده و تعداد تخمهاي مرده افزايش يابد. از طرف ديگر افزايش بيش از حد رطوبت( بيش از 90 درصد) باعث توليد لاروهاي ضعيف مي گردد.

بهتر است به منظور كنترل صحيح حرارت و رطوبت از تعدادي حرارت سنج و رطوبت سنج در داخل اتاق تفريخ استفاده شود.

ج- نور:

نور در مراحل اوليه تفريخ تا مرحله لكه چشمي (قبل از مرحله آبي شدن) موجب تسريع رشد و نمو جنين خواهد شد اما همزمان با آبي شدن(روشن شدن) تخمها، تاريكي كامل باعث همزماني رشد لاروها و خروج يكنواخت آنها مي شود. به همين دليل لازم است در تمامي دوران تفريخ روزانه به مدت 16 ساعت از روشنايي كامل و 8 ساعت تاريكي استفاده گردد. براي توليد روشنايي مي توان از لامپهاي فلورسنت( مهتابي ) استفاده نمود .لازم است از روز دوازدهم شروع تفريخ، تخمها مرتباً مورد بازديد قرار گرفته و زماني كه مشاهده شد رنگ آنها از تيره به روشن تغيير يافته است، روشنايي داخل اتاق را قطع كرده و تا زمان خروج كامل كرمها در تاريكي مطلق نگه داشته شوند. حتي در زماني كه براي كنترل حرارت و رطوبت به داخل اتاق تردد مي گردد از چراغ قوه اي كه شيشه آن به رنگ قرمز است استفاده مي شود.

د: تهويه:

تخم نوغان، خصوصا در مراحل انتهايي دوره تفريخ، مقاومت كمتري در برابر افزايش دي اكسيدكربن محيط نشان ميدهد ، بنابر اين لازم است هواي تازه به طور مداوم بخصوص مراحل پاياني تفريخ در اختيار آنها قرار گيرد.

شروع پرورش كرم ابريشم:

پس از پايان يافتن عمليات تفريخ و خروج كرمها از تخم، تخم نوغان هاي تازه تفريخ شده به محل پرورش منتقل شده و لازم است موارد ذيل به عنوان مرحله شروع پرورش انجام گردد.

- يك روز قبل از شروع پرورش، محل پرورش را كاملا آماده نموده و شرايط محيطي لازم از نظر دما رطوبت ونيز امكانات لازم مهيا مي شود.

- جعبه هاي تفريخ اعم از جعبه هاي طراحي شده و يا جعبه هاي شيريني كه براي تفريخ مورد استفاده قرار گرفته اند را پس از بيرون آمدن لاروها، به اتاق پرورش منتقل نموده و به آرامي روي بسترهاي پرورشي قرار ميدهيم و سپس پوشش روي جعبه ها را برمي داريم.

- قبل از تغذيه با مواد ضدعفوني كننده اي مثل مخلوط 5 درصد پودر فرمالدئيد و 95 درصد پودر آهك مرده و يا به وسيله پودر آهك مرده، سطح بدن لاروها، با استفاده از پارچه هاي توري نازك به طور يكنواخت ضدعفوني مي گردند.- به منظور انجام عمليات برگدهي لازم است برگها را خرد كرده و به طور يكنواخت در اختيار لاروها گذاشته شود.

- پس از برگدهي جهت حفظ رطوبت و جلوگيري از خشك شدن برگها بهتر است بستر پرورش با كاغذهاي پارافيني(مومي) پوشانده شود.

- حدود 2 ساعت پس از برگ دهي و زماني كه اطمينان حاصل شد كه كرمهاي تفريخ شده به برگ چسبيده اند برگها همراه با كرمها از داخل جعبه تفريخ به روي بستر پرورش منتقل مي شوند. بايد دقت كرد كه هنگام انتقال صدمه اي به كرمها وارد نيايد.

- مساحت مطلوبي با توجه به ميزان و تراكم لاروها در سيني پرورش در نظر گرفته مي شود، بايد توجه داشت كه در اين سطح تمامي كرمها به طور يكنواخت قرار گرفته و از تراكم كرم در يك نقطه جلوگيري به عمل مي آيد.

- بايد توجه داشت كه جثه كرم ابريشم در سنين جواني به خصوص سن اول و دوم و اوايل سن سوم بسيار ظريف و آسيب پذير است و براي جابجايي آن نبايد از دست استفاده كرد و براي اين كار لازم است تعدادي پر مرغ تميز در اختيار داشته باشيم تا بوسيله آن جابجايي لاروها صورت پذيرد.

به كليه عمليات اشاره شده مرحله شروع پرورش گفته مي شود. پس از آن پرورش كرم جوان و كرم بالغ انجام مي شود.

پرورش كرم جوان :

سه سن اول لاروي در دوره زندگي كرم ابريشم، كرم جوان ناميده مي شود. كيفيت پرورش كرم جوان به ميزان قابل توجه اي در موفقيت پرورش كرم بالغ و بالطبع در كميت و كيفيت پيله هاي توليدي موثر مي باشد. بايد كوشيد با توجه به رشد سريع لارو و حساسيت آن به شرايط مطلوب محيطي، مناسب ترين شرايط حرارتي، رطوبتي، تغذيه اي و بهداشتي براي آن فراهم گردد (به جدول الگويي پرورش كرم جوان مراجعه شود). بنابراين لازم است اتاق پرورش كرم جوان از نظر حرارت، رطوبت، تهويه قابل كنترل باشد. بدين منظور مطلوب است تعدادي حرارت سنج و رطوبت سنج در نقاط مختلف اتاق پرورش نصب گردد.

بستر پرورش كرم جوان معروف به سيني پرورش، مي تواند ازجنس چوب يا فلز و در ابعاذ مختلف تهيه شود كه بسته به حجم پرورش و سطح بستر مورد نياز و در مقاطع مختلف و متناسب با ميزان رشد كرم مورد استفاده قرار مي گيرد.

برگ توت در تغذيه و تامين سلامتي كرمهاي جوان، بسيار موثر مي باشد، بنابراين لازم است در انتخاب نوع برگ و برداشت به موقع آنها دقت لازم به عمل آيد. ضروري است برگهاي مورد استفاده براي دوره كرم جوان لطيف، تازه و پرآب و سرشار از مواد مغذي باشد. براي پرورش كرم جوان برگهاي قسمت انتهاي شاخه ها(غير از غنچه ها) استفاده مي شوند و بهتر است براي سن اول از اولين تا سومين برگ، براي سن دوم از اولين تا پنجمين برگ و براي سن سوم از اولين تا هفتمين برگ، برداشت شود. بايد توجه داشت كه اولين برگ راس شاخه، برگي است كه از همه برگهاي انتهايي شاخه بزرگتر باشد. بنابراين نبايد از برگهايي كه به صورت جوانه بوده و هنوز كاملاً باز نشده است استفاده نمود. بهترين وسيله براي حمل برگ از محل چيدن تا اتاق پرورش سبدهاي پلاستيكي بزرگ است كه مانع فشردگي برگها و آسيب به آنها مي شود. برگ مورد تغذيه كرمهاي جوان بايد خرد شود. اندازه اين برشها در سنين 1 ، 2 و3 كرم با توجه به قدرت كرم براي جويدن برگ انتخاب شده و ضروري است كه اين اندازه ها رعايت شوند. براي خرد كردن برگ مي توان از كارد تيز آشپزخانه و يك صفحه چوبي استفاده نمود. براي اينكه برگها هنگام برش له نشود بهتر است دقت بيشتري در برشها به عمل آيد. چون برگ مورد تغذيه سنين 1 و 2 و 3 خرد مي شود و اين گونه برگها قدرت نگهداري رطوبت خود را در اثر برش از دست مي دهند لازم است به منظور حفظ رطوبت آنها و جلوگيري از پژمردگي، پس از اتمام برگدهي روي بستر با استفاده از كاغذ پارافيني(مومي) پوشانيده گردد.

به دليل حساسيت كرم هاي جوان به عوامل بيماريزا و به منظور پيشگيري از شيوع بيماري، مطلوب است ضدعفوني بدن لاروها هر صبح و يا حداق يك روز در ميان بويژه پس از پوست اندازي كرمها در ابتداي هر سن، پيش از عمليات برگدهي به وسيله پودر ضدعفوني كننده انجام گيرد. لازم به تذكر است كه در زمان خواب كرمها از ضدعفوني بدن آنها اكيدا خودداري گردد.

پرورش كرم بالغ :

به سنين 4 و 5 دوره زندگي كرم ابريشم، كرم بالغ گفته مي شود. با توجه به بزرگ شدن جثه و اندازه كرمها بالطبع نياز به سطوح وسيعتر براي ادامه عمليات پرورش، بهتر است پس از پايان پرورش كرم جوان، لاروهاي ابتداي سن چهارم به سالن كرم بالغ منتقل شوند. مناسبترين سالنها يا تلنبارهاي پرورش كرم بالغ، تلنبارهاي نيمه صنعتي مي باشند. در اين نوع تلنبارها، بسترهاي پرورشي به صورت دو يا سه طبقه در طول سالن و به عرض 5/1 متر ساخته مي شوند. اسكلت بسترها مي تواند از آهن يا چوب انتخاب شده و كف بسترها هم بوسيله توري فلزي پوشانده مي شود. مزيت اين روش اين است كه مي توان از فضاي داخل سالن براي افزايش سطح بستر استفاده نمود. براي اينكه امكان كار كردن در داخل طبقات فراهم شود بهتر است ارتفاع اولين طبقه از سطح زمين را 20 سانتي متر، فاصله طبقه اول از طبقه دوم را 80 سانتي متر و فاصله طبقه دوم با سوم را 50 سانتيمتر در نظر گرفت. همچنين مي توان از سالنهاي مزبور در فصول غير از پرورش نيز استفاده كرد.

به علت حساسيت كرمهاي بالغ به شرايط نامناسب تهويه، حرارت و رطوبت زياد، رعايت ميزان حرارت و رطوبت مندرج در جدول الگويي پرورش كرم بالغ و تهويه به موقع سالن به ميزان قابل توجه اي در سلامت كرمها و افزايش محصول موثرخواهد بود. برگهاي آبدار و تازه رشد كرده براي تغذيه كرم بالغ مناسب نمي باشند. بنابراين لازم است از برگ شاخه هاي پايين تر درخت كه رشد كافي كرده اند استفاده نمود. ضمن اينكه در اين دوره نيازي به خرد كردن برگ نبوده و مي توان برگ را همراه با شاخه روي بستر كرم قرار داد. به منظور پيشگيري از فشردگي برگها روي بستر، تغذيه مطلوبتر كرمها و تهويه مناسب، توصيه مي شود شاخه ها را يكي در ميان و به صورت سر و ته روي بستر گذاشته شود، بهتر است در دفعات بعدي برگدهي جهت قرار دادن شاخه ها عكس دفعه قبل باشد تا با ايجاد شبكه اهداف مذكور تامين گردد.

برخي نكات مهم در پرورش كرم ابريشم:

1- تغذيه :

- از تغذيه كرمها با برگهاي خيس، باران خورده، شبنم دار، خاك آلوده، پژمرده و خشبي بايد قويا خودداري گردد.

- بايد مطمئن بود كه هنگام برداشت برگ ، درختان ميوه مجاور اين درختان سمپاشي نشده باشند زيرا در صورت انجام سمپاشي، احتمال اينكه ذرات سم بوسيله باد روي برگ درختان توت نيز منتقل شده باشد، وجود دارد.تغذيه كرمها با برگهاي آلوده به سم موجب نابودي آنها مي شود. بنابراين در صورت مشكوك بودن مي توان ابتدا تعداد كمي از كرمها را در محل جداگانه اي بوسيله برگ چيده شده مشكوك تغذيه نمود. چنانچه برگها آلوده به سم باشند كمتر از 2 ساعت پس از تغذيه، كرمها بي تاب شده، سر خود را به اطراف حركت داده و مايع سبز رنگي از دهان آنها خارج مي شود. در اين حالت بايد كليه برگهاي آلوده و كرمهاي مسموم شده را از محيط پرورش دور ساخت.

- لازم است برداشت برگ، صبح زود و يا عصر هر روز انجام شود و از برداشت آن در زمان آفتاب شديد اجتناب گردد زيرا برداشت برگ در اين زمان باعث خشكيدگي برگها شده و افزايش گرماي برگها موجب تخمير و ترشيدگي آنها مي گردد.

- مطلوب است عمليات برداشت برگ طوري انجام شود كه هميشه به اندازه يك وعده برگ براي تغذيه كرمها ( به ويژه براي سنين 4 و 5 ) ذخيره شده باشد. به گونه اي كه برگهاي چيده شده درعصرها براي اولين وهله برگ دهي روز بعد و برگ چيده شده صبح براي وهله هاي ديگر برگ دهي روزانه استفاده گردد. اتاق ذخيره بايد محلي خنك و تاريك بوده و قابليت تهويه را نيز داشته باشد. ضمناً به منظور حفظ رطوبت برگها، پس از پهن كردن آنها بهتر است روي برگ بوسيله پارچه تميز نمداري پوشانيده شود.

- ضروري است برگ دهي چه به صورت خرد شده در سنين كرم جوان و چه به صورت برگ كامل همراه با شاخه در دوره بالغ، به صورت يكنواخت در بستر كرم انجام شود تا كليه كرمها از ميزان كافي برگ برخوردار شده و ضمن تغذيه لازم به طور هماهنگ رشد نمايند.

2- خواب كرم :

كرمهاي ابريشم در فاصله سنين يك تا پنج، داراي چهار مرحله پوست اندازي هستند كه به هر مرحله پوست اندازي اصطلاحا خواب كرم گفته مي شود. علائم پوست اندازي عبارتند از:كاهش تغذيه، كاهش تحرك، متورم شدن ناحيه سينه اي، چسبيدن روي يك نقطه در روي بستر پرورش، قرار گرفتن لارو با حالت زاويه دار و شفاف شدن پوست لارو.

رعايت نكات زير در زمان خواب كرم الزامي است:

به دليل عدم يكنواختي كامل كرمها در زمان خواب و به منظور جلوگيري از تراكم برگ باقي مانده در بستر، ميزان آخرين وهله برگ دهي قبل از خواب هر سن كمتر از وهله هاي قبلي است.

مطلوب است با مشاهده علائم خواب كامل كرمها، بستر پرورش به وسيله پودر آهك مرده آهك پاشي گردد. اهداف مورد نظر از اين عمليات عبارتند از:

 1- كاهش رطوبت بستر

2- خشك شدن برگ هاي باقيمانده در بستر

3- كاهش فعاليت عوامل بيماريزا.

براي تميز كردن بستر پرورش، مي توان از توريهاي پلاستيكي استفاده نمود. بديهي است اندازه چشمه توري ها براي استفاده در دوره كرم جوان كوچكتر و براي دوره كرم بالغ بزرگتر مي باشد. همچنين در دوره كرم بالغ كه كرمها با شاخه تغذيه مي شوند مي توان با برداشتن شاخه ها سطح زيرين آنرا تميز كرده و مجدداً شاخه را روي بستر تميز شده قرار داد.

نكته مهمي كه بايد در مورد تميز كردن بستر يادآوري نمود آن است كه در مراحل مختلف اين عمليات بويژه در دوره كرم جوان كه لاروها ريز بوده و امكان مشاهده آنها اندكي مشكل است، بايد توجه كافي نمود تا از دور ريختن احتمالي لاروها و يا آسيب هاي وارده به آنها اجتناب گردد.

نكته ديگر اينكه چون تميز كردن بستر به ويژه در سنين 4 و 5 ، نيروي انساني قابل ملاحظه اي نياز دارد بهتر است در اين خصوص برنامه ريزي لازم صورت پذيرد تا عمليات تميز كردن بستر و سپس تغذيه لاروها به موقع انجام شوند.

3- افزايش سطح بستر و يكنواخت كردن كرمها در بستر :

همراه با تغذيه و افزايش سن لاروها جثه آنها بزرگتر شده و نياز به سطح بستر بيشتري دارند. لذا به طوري كه در جداول الگويي نيز منعكس گرديده در مواقع لزوم بايد به گسترش سطح بستر آنها اقدام نمود. افزايش به موقع سطح بستر پرورش و فراهم كردن بستر مناسب تاثير بسيار زيادي بر كميت و كيفيت محصول توليدي داشته و در پيشگيري از شيوع بيماريهاي مختلف به خصوص بيماري گراسري مؤثرمي باشد.

عمل گسترش بستر قبل از هر خواب تا دو برابر سطح اوليه و پس از پوست اندازي به اندازه مورد نياز ضروري است. نكته اي كه لازم است مورد توجه قرار گيرد آن است كه در تمامي مراحل پرورش اعم از تغذيه و گسترش بستر از تراكم كرمها در يك نقطه اجتناب كرده و سعي شود كرمها به طور يكنواخت در سطح بستر پراكنده شوند. ضروري است به منظور جلوگيري از وارد آمدن هرگونه صدمه به لاروها، جابجايي آنها در سنين جواني به وسيله دست انجام نشده و از وسايلي مانند پر مرغ استفاده گردد.

4- رعايت بهداشت محيط پرورش و ضدعفوني:

با توجه به اينكه بيماري هاي كرم ابريشم قابل درمان نيست، براي پيشگيري خسارات حاصل از بيماريها و آفات لازم است اتاق تفريخ، اماكن پرورشي و كليه وسايل مورد نياز در تفريخ و پرورش به شرح ذيل ضدعفوني شوند:

1- محلول 2 درصد فرمالين: زمان استفاده از اين محلول 4 روز قبل از شروع عمليات پرورش و يا تفريخ است. محلول شامل يك ليتر فرمالين(37 درصد) و 17 ليتر آب ميباشد.براي تاثير بهتر اين محلول لازم است كه محيط گرم بوده(20 تا 25 درجه سانتي گراد) و كليه منافذ ورود و خروج هوا گرفته شود. 48 ساعت قبل از شروع عمليات، كليه دربها و پنجره ها را باز نموده تا گاز حاصل از محيط خارج شود.از اين محلول براي هر متر مربع به ميزان يك ليتر استفاده مي شود.

2- محلول 1درصد كلر: زمان استفاده از اين محلول يك روز قبل از شروع پرورش و يا تفريخ است. محلول شامل 20گرم كلر تجارتي و يك ليتر آب ميباشد. در تلمبارهاي سنتي اين محلول كاربرد راحت تري دارد.

3- پودر كلر و آهك: اين پودر به صورت روزانه در محل وروديهاي سالن پرورشي استفاده ميشود و مخلوط شامل 950گرم آهك كشته و 50گرم كلر است.

به دليل فراواني ميكروارگانيسم هاي بيماري زا در كرم ابريشم و احتمال ابتلاء به بيماريهاي مختلف، بايد در ضدعفوني كردن بستر پرورش و رعايت نكات بهداشتي محيط پرورش دقت فراواني نمود. براي ضد عفوني مي توان از پودرهاي ضدعفوني كننده معرفي شده (95 درصد پارافرمالدئيد و 5 درصد آهك) استفاده نمود. پودر را در پارچه نازكي ريخته و با تكان دادن پارچه محتوي پودر روي كرمها، عمل ضدعفوني را انجام داد. عمل ضدعفوني صبحها و قبل از پوست اندازي كرمها و قبل از اولين برگ دهي انجام مي شود. البته در صورت اشاعه بيماري بايد دفعات ضدعفوني افزايش يابد.

معمولاً پس از هر وعده تغذيه كرمها، مقاديري ضايعات تغذيه در راهروهاي تلنبار و حواشي بستر ريخته مي شود كه بايد بلافاصله بدون ايجاد گرد و غبار نسبت به جاروي محيط پرورش و خارج كردن ضايعات اقدام و در صورت امكان با استفاده از محلول كلر يا ديگر مواد ضدعفوني كننده، ضدعفوني شوند. ضمن اينكه هنگام ورود به داخل تلنبار بايد كفشها تعويض شوند به همين دليل وجود تعدادي دمپايي در داخل محيط پرورش براي تعويض كفشها ضروري است. اين اعمال موجبات ورود عوامل بيماريزا به داخل محيط پرورش را كاهش داده و از ابتلاء كرمها به بيماريها جلوگيري به عمل
مي آورد.

تنيدن پيله و برداشت آن:

نشانه هاي آماده شدن كرم براي تنيدن پيله به قرار زير است :

1- كاهش تغذيه

2- تغيير بافت مدفوع

3- تغيير رنگ لارو( شفاف شدن)

4- ترشح مقدار زيادي ادرار

5 - كاهش حجم بدن

6- ترشح تارهاي ابريشمي

7- بالاگرفتن سر

با بروز اين علائم بستر پرورش كاملا تميز شده و تغذيه لاروها به صورت تك برگ انجام مي شود.

در زمان تنيدن پيله مطلوب است محل پرورش از دماي 25 درجه سانتيگراد و 70 درصد رطوبت برخوردار باشد. حرارت و رطوبت كمتر و زيادتر از حدود فوق موجب كاهش پيله توليدي و بروز خسارت اقتصادي محصول مي گردد. ضروري است در دوره تنيدن پيله تهويه محيط پرورش به خوبي انجام گيرد، همچنين لازم است از جابجايي كرمها و دست زدن به آنها اجتناب كرد.

براي تنيدن پيله از وسايل اختصاصي اين كار كه اصطلاحا مابوشي ناميده مي شود استفاده مي گردد. در صورتي كه وسايل مذكور در اختيار نباشد مي توان از كاه و كلش خرد نشده يا گياهان محلي خشك شده در آفتاب كه داراي انشعاب زياد بوده و بوي زننده اي نداشته باشند استفاده نمود. وسايلي كه براي تنيدن پيله مورد استفاده قرار مي گيرند بايد ارزان و بادوام بوده و تعداد حفره هاي آنها زياد باشد تا كرمها به راحتي در آن حركت كرده و فضاي مناسبي براي تنيدن پيله وجود داشته باشد.

دوره تنيدن پيله در شرايط محيطي مناسب 3 تا 4 روز به طول مي انجامد و لازم است در اين دوره نسبت به فراهم آوردن شرايط فوق و جمع آوري لاروهاي سرگردان(به پيله نرفته) اهتمام ورزيد. ضروري است نسبت به جمع آوري كرمهاي مرده و بيمار و معدوم سازي آنها اقدام گردد.

در صورت تامين شرايط محيطي مناسب، حدود هشت روز پس از آغاز تنيدن پيله، شفيره كامل شده و مي توان پيله ها را برداشت نمود. براي جلوگيري از كاهش رطوبت پيله كه موجب كاهش وزن آن مي شود بايد عمليات برداشت به موقع و سريع صورت گيرد. كرك گيري پيله ها و جداسازي كرمهاي مرده و پيله هاي پوست پيازي و نا مرغوب از محصول موجب افزايش ارزش آن هنگام فروش مي گردد.

توصيه مي گردد جهت حصول اطمينان از مناسب ترين زمان برداشت پيله و پيش از آغاز عمليات فوق، تعدادي پيله از قسمت هاي مختلف محل پرورش به صورت تصادفي انتخاب شده و شفيره هاي آنها مورد باز بيني قرار گيرد.

بيماريهاي كرم ابريشم:

مهمترين بيماريهاي كرم ابريشم شامل موسكاردين ها، آسپرژيلوس، فلاشري، گراسري و پبرين هستند كه بيشترين خسارات را به كرم ابريشم وارد مي سازند. در اينجا به طور مختصر علائم بيماري، نحوه سرايت بيماري و نحوه كنترل و پيشگيري تشريح مي شود.

1- موسكاردين(نقلك يا گچ مير):

موسكاردين نوعي بيماري قارچي است و شامل چهار نوع سفيد، زرد، سبز و سياه مي باشد.

علائم بيماري: در انواع مختلف متفاوت است ولي به طور كلي عدم تحرك، كاهش اشتها و پيدايش لكه هاي سفيد و سياه در نقاط مختلف سطح بدن از علايم بيماري است. لاشه كرمهايي كه در اثر موسكاردين از بين مي روند ابتدا نرم بوده ولي به تدريج سخت شده و در نهايت حالت مومي شكل به خود مي گيرند. لاشه كرمهاي مرده به هنگام سخت شدن ابتدا سفيد شده و سپس بسته به نوع موسكاردين تغيير رنگ مي دهند.

سرايت بيماري: از طريق پوست انجام مي شود و چنانچه پوست بدن كرمها به قارچ آلوده شود، عامل بيماري از پوست عبور كرده و با رخنه به داخل بدن كرم، وارد خون شده و تكثير مي گردد. پس از مرگ كرمهاي مبتلا، قارچهاي موجود در لاشه كرم مرده تكثير يافته و در محيط پخش شده و يا از طريق تماس دستهاي كارگران به كرمهاي سالم سرايت مي نمايند. عامل بيماري مي تواند از طريق برگ آلوده نيز به كرمها منتقل شود.

كنترل بيماري: لازم است با مواد ضدعفوني كننده، بسترهاي پرورشي و سطح بدن كرمها ضد عفوني گردند، همچنين كرمهاي بيمار جمع آوري شده و پس از ريختن در محلولهاي ضد عفوني معدوم گردند.

نكته مهمي كه در مورد ضدعفوني بستر پرورش بايد يادآوري نمود اين است كه به منظور جلوگيري از مسموميت كرمها به وسيله مواد ضدعفوني، تغذيه كرمها بايد 30 دقيقه پس از اتمام ضد عفوني انجام شده و از مصرف برگهاي خيس نيز خودداري گردد.

 2- بيماري آسپرژيلوس:

اين بيماري غالبا در دوره كرم جوان بروز مي كند. پيشرفت اين بيماري در سنين اوليه كرم بسيار سريع بوده و موجب خسارات زيادي مي گردد.

علايم بيماري: تغذيه كرمهاي مبتلا به بيماري از روز دوم كاهش يافته، بدنشان كوچك، رنگشان شفاف و رشدشان نا منظم مي گردد و از روز سوم يا چهارم به تدريج مي ميرند. در اين حالت هيچ علامت خاصي روي لاشه كرمهاي مرده ديده نمي شود. قارچ عامل بيماري در بدن لاروهاي مرده تكثير يافته و موجب انتشار بيماري مي گردد و به همين علت ، لاروهاي مرده به رنگ سبز مايل به زرد يا قهوه اي تغيير شكل مي يابد. چنانچه بيماري در خواب سنين سوم و يا چهارم و يا اوايل اين سنين رخ دهد، انواع كرمهاي نيمه پوست انداخته، پوست اندازي نكرده و كرمهايي كه قسمت انتهايي بدنشان كثيف است در بستر پرورش مي توان يافت.

سرايت بيماري:عامل اين بيماري نيز مانند موسكاردين، از طريق پوست وارد بدن لارو مي گردد. اين قارچ در سالنهاي پرورشي روي قسمتهاي چوبي، كلش برنج، پارچه ها، مدفوع كرم ابريشم و ضايعات پرورشي رشد كرده و تكثير مي يابد. اين بيماري در مواقعي كه رطوبت محيط بالا باشد سريع تر رشد كرده و گسترش مي يابد.

كنترل بيماري: لازم است با مواد ضدعفوني كننده، بسترهاي پرورشي و سطح بدن كرمها ضد عفوني گردند، همچنين كرمهاي بيمار جمع آوري شده و پس از ريختن در محلولهاي ضد عفوني معدوم گردند.

3-فلاشري ها (سياه مير يا لسه مير(:

فلاشري نام تعدادي از بيماريهاي كرم ابريشم مي باشد كه علايمي مشابه نشانه هاي عمومي موسكاردين دارند. علايم بيماري: كاهش تغذيه، ناهماهنگي در رشد و پوست اندازي، چين خوردن ميان روده اي و خالي شدن آن و سپس اسهال و استفراغ.

سرايت بيماري: نحوه ابتلاء كرمها به اين بيماري به دو صورت مي باشد: 1- از طريق دستگاه گوارش : مدفوع كرمهاي بيمار داراي مقدار زيادي عامل بيماريزا است و در اثر تماس برگ با مدفوع اين كرمها آلوده شده و به اين ترتيب عامل بيماري از طريق دهان وارد دستگاه گوارش كرمهاي سالم شده و آنها را مبتلا مي سازد. 2- عامل بيماريزا از راه زخمهاي ايجاد شده روي بدن كرمهاي سالم وارد بدن آنها مي شود.

كنترل بيماري: دقت و مراقبت در هنگام پرورش، جلوگيري از زخمي شدن كرمها ، جمع آوري و سوزاندن كرمهاي مريض، نظافت بستر پرورش و خارج كردن مدفوع از محيط پرورشي از روشهاي كنترل بيماري است.

4-گراسري(مخوس يا زردمير(:

علايم بيماري: به تدريج كرمها اشتهاي خود را از دست مي دهند، پوست بدنشان شل و متورم مي شود كه اين تورم در فاصله بين حلقه ها بيشتر مي باشد به طوريكه بدن كرمها به شكل ني با گره هاي مشخص در مي آيد. پوست بدن كرم با كوچكترين ضربه تركيده و مايع شيري رنگي از محل تركيدگي از بدن كرم خارج مي شود، كرمها حالت بي قراري داشته و در سطح بستر حركتهاي نامنظم و سريعي را كه بيشتر شبيه حالت فرار و حركت به حاشيه بستر مي باشد، انجام مي دهند. حساس ترين مرحله آلودگي و بروز بيماري گراسري اواخر سن چهارم و اوايل سن پنجم بوده و علايم اشاره شده بيشتر در اين زمان مشاهده مي شوند.

سرايت بيماري: ابتلاء كرمهاي سالم به بيماري از طريق تغذيه برگهاي آلوده به عوامل بيماريزا و از راه زخمهاي حاصل روي بدن آنها مي باشد.

كنترل بيماري: به منظور پيشگيري از بيماري بايد از زخمي شدن كرمها در طول دوره پرورش جلوگيري شده و كرمهاي مشكوك به بيماري از محيط پرورش خارج و معدوم گردند.

5- پبرين:پبرين يكي از مهم ترين و خطرناك ترين بيماريهاي كرم ابريشم بوده و بروز آن موجب لطمه اقتصادي فراواني به صنعت نوغانداري مي گردد. امكان ابتلاء كرم ابريشم به اين بيماري در تمام مراحل زندگي آن وجود دارد و تنها بيماري است كه از طريق تخم منتقل مي شود.

علائم بيماري: رشد لاروها در سنين اوليه نامنظم شده و پوست اندازي آنها با اشكال مواجه مي شود. پس از پوست اندازي، بدن لاروها نرم شده و رنگ آنها شفاف به نظر مي رسد. گاهي اوقات لكه هاي نا منظم قهوه اي رنگ مايل به سياهي در سطح بدن كرمها پديدار شده و در بعضي حالات نيز پاهاي شكمي علايم سياه رنگي را نشان مي دهند. كرمهايي كه در سنين اوليه دچار اين بيماري ميشوند تا پايان سن چهارم دوام نياورده و از بين مي روند. همان طور كه اشاره شد اين بيماري از طريق تخم نيز انتقال يافته و كرمهايي كه از اين راه آلوده شده باشند عموما تا پايان سن دوم از بين خواهند رفت.

سرايت بيماري: عامل بيماري علاوه بر انتقال از طريق تخم، از راه دستگاه گوارش و تغذيه برگ آلوده نيز انتقال مي يابد. كرمهايي كه در دوره كرم بالغ به بيماري مبتلا گردند امكان زنده ماندنشان تا مرحله تنيدن پيله وحتي تا شفيرگي نيز وجود دارد.

كنترل بيماري: به منظور پيشگيري از بروز اين بيماري ضروري است كشاورزان تخم نوغان مورد نياز خود را از مراكز رسمي خريداري نمايند همچنين لازم است سالنهاي پرورشي و ابزار مورد استفاده در زمان پرورش به دقت ضدعفوني شوند.

آفات كرم ابريشم:

آفات نيز مانند بيماري ها در صورت حمله به كرمها خسارات زيادي به محصول توليدي وارد مي نمايند. مهمترين آفات كرم ابريشم عبارتند از:

1- مورچه ها:

خطرناكترين آفات كرم ابريشم مورچه ها هستند كه در صورت حمله در سنين كرم جوان به ويژه در سنين 1 و 2 به دليل كوچك بودن جثه كرم و امكان حمل آنها به وسيله مورچه به خارج از بستر، بيشترين خسارت را وارد مي سازند. مورچه ها به دو طريق ممكن است به كرمها حمله نمايند:

الف- داشتن لانه در محيط پرورش ب- انتقال به محيط پرورش بوسيله برگ درختان توت. بنابراين لازم است از عدم وجود لانه مورچه در داخل سالن پرورشي اطمينان حاصل شود. همچنين آغشته كردن پايه هاي بستر به گريس يا قرار دادن پايه ها در ظروف آب مي تواند از حمله مورچه ها به بستر پرورش جلوگيري نمايد. ضمن اينكه بايد دقت نمود برگ چيده شده براي تغذيه حامل مورچه نباشد و در صورت مشاهده مورچه با تكان دادن برگها قبل از انتقال به محيط پرورش نسبت به دور ساختن آنها اقدام گردد.ضروري است درصورت مشاهده مورچه در بستر پرورش نسبت به تعويض بستر و از بين بردن مورچه ها اقدام نمود.

2-زنبورهاي وحشي گوشتخوار :

اين زنبورها نيز از آفات كرم ابريشم مي باشند كه با گاز گرفتن و قطعه قطعه كردن بدن كرمها از آن براي تغذيه خود و نوزادانشان استفاده مي نمايند. در صورت مشاهده چنين زنبورهايي در محيط پرورش ضمن از بين بردن آنها لازم است نسبت به انهدام لانه هاي آنها در محيط پرورش و يا خارج از آن اقدام نمود.

توصيه مي شود كه براي مبارزه با مورچه ها از سموم استفاده نگرد زيرا استعمال هر گونه سمي در محيط پرورش براي كرمها خطرناك بوده و باعث مسموميت آنها مي گردد.

در پايان اين بحث يادآوري مي نمايد انجام ضدعفوني سالنهاي پرورش و كليه وسايل پرورش قبل از اقدام به پرورش، ضدعفوني به موقع بستر و بدن كرمها و رعايت بهداشت محيط پرورش از اقداماتي هستند كه به ميزان قابل ملاحظه اي از آلودگي كرمها به بيماريها و آفات ممانعت كرده و موجب افزايش توليد مي شوند.

داشت توتستان

درخت توت يك گياه چند ساله مي باشد كه در نوغانداري به منظور توليد برگ كشت مي گردد. براي دستيابي به برداشت مناسب برگ و نهايتاً توليد بالاي پيله ابريشم ايجاد شرايط مورد نياز رشد بر اساس خصوصيات بيولوژيكي گياه در زمان احداث توتستان و پس از آن به منظور بالا نگه داشتن سطح مديريت زراعي توتستان ضروري است.

داشت توتستان شامل كود دهي، مديريت خاك (شخم، وجين و مبارزه با علفهاي هرز) آبياري، زهكشي و هرس است.

كوددهي:
به دليل برداشت هر ساله و همچنين هرس هاي مختلف، روشن است كه خاك به تنهايي قادر به تامين تمامي مواد غذائي مورد نياز گياه در طول سال نمي باشد و كود دهي زمين به منظور دستيابي به كيفيت و كميت بالاي برگ لازم است. در طول دوره رشد، درخت توت عناصر زيادي را از خاك جذب مي نمايد كه در ميان آنها مي توان از نيتروژن، فسفر، پتاسيم، كلسيم، منيزيم، گوگرد، آهن، برم، منگنز، روي، مس و موليبدن نام برد. مقدار نياز به ازت، فسفر و پتاسيم در درخت توت زياد بوده و لازم است توسط كوددهي تامين گردند.

الگوهاي رشد منظم سالانه درخت توت به همراه نيازمندي هاي پرورش كرم ابريشم تعيين كننده زمان مناسب كوددهي ميباشد كه در شرايط گيلان عموماً در دو مرحله بهار و تابستان صورت مي گيرد.

ميزان بكاربردن كودهاي آلي و شيميايي بستگي به نوع خاك، تراكم كاشت، نوع هرس و مراحل مختلف رشد گياه دارد. لازم به توضيح است كه ميزان مصرف انواع كودهاي شيميايي بر اساس انجام آزمايش هاي خاك و كود در هرمنطقه تعيين مي گردد كه معمولا از طريق مراجع ذيصلاح هر سال به اطلاع كشاورزان مي رسد.

اثرات كود بر اساس روشهاي مختلف بكارگيري آن تفاوت خواهند داشت. اجراي شيوه مناسب كوددهي در زمين موجب كاهش(هدر رفتن) كود و افزايش ميزان مصرف آن در گياه مي گردد. پخش كود در محل تجمع سيستمهاي ريشه اي موجب افزايش توانايي جذب مواد غذايي در گياه و تحريك مصرف بيشتر كود مي گردد. در توتستانهاي با كاشت متراكم ميتوان از كانال يا حفره هاي مابين رديفها براي كوددهي سود جست. در مناطق شيب دار پخش كود بايد در قسمتهاي بلند و كنار درختان انجام شود. در درختان پابلند به منظور ايجاد يكنواختي در رشد و نمو سيستم ريشه اي مي بايست از كانالهايي كه گرداگرد درخت حفر شده و يا به صورت مستقيم از پاي درخت منشا مي گيرند استفاده نمود. تقسيم دفعات كوددهي، در صورتيكه ميزان برداشت برگ تحت تاثير قرار بگيرد، موجب بهبود مصرف غذايي شده و توليد را افزايش خواهد داد و در فصول باراني يا خاكهاي شني، اين روش موجب كاهش تلفات كود ميشود.

مديريت خاك:

سخت شدن و محدوديت هوادهي خاك توتستان بر اثر بارندگي و سله بندي كه بر رشد گياه تاثير منفي دارد به وسيله عمليات شخم زني مرتفع ميگردد. شخم در اوايل زمستان موجب هوادهي بيشتر خاك شده و مي توان پس از ورود درختان به مرحله خواب آنرا اجرا نمود. هدف اصلي از اجراي اين كار بهبود ساختمان و افزايش حاصلخيزي خاك و محدوديت كنترل آفات و بيماريهاست. عمق شخم زمستانه بر اساس نحوه پراكنش سيستم ريشه اي تعيين مي گردد. مي بايست از زخمي شدن ريشه هاي بزرگ و اصلي ممانعت نموده و در مورد درختان پا كوتاه عمق 12 تا 16 سانتي متر و در مورد درختان پا بلند 16 تا 23 سانتي متر براي شخم مناسب تر است، همچنين لازم است در مورد درختان مسن شخم عميق و در مورد درختان جوان شخم سطحي انجام شود، ضمناً در بهار و تابستان نيز ميتوان بوسيله گاوآهن پنجه غازي و يا قلمي اقدام به شخم سطحي نمود.

مبارزه با علف هاي هرز:

علفهاي هرز دشمنان بيولوژيكي بوده كه به علت رقابت با درخت توت براي منابع غذا و آب و به دليل ميزباني عوامل بيماري و آفات خسارات زيادي به توتستان وارد مي كنند. لازم است مبارزه با علف هاي هرز در مراحل اوليه رشد آنها يعني قبل از به بذر نشستن صورت پذيرد تا تكثير آنها در پايين ترين سطح ممكن نگه داشته شود. روش اجرايي كار ميبايست مناسب و مطابق با شرايط محلي انتخاب شود و معمولاً براي آن از ابزارهاي مختلفي استفاده مي گردد، همچنين مي توان از عوامل طبيعي نيز براي كنترل علفهاي هرز سود جست، به عنوان مثال مي توان توتستان را با يك لايه گياه به عنوان كود سبز پوشانيد. كود سبز علاوه بر كنترل علفهاي هرز در نهايت موجب تقويت خاك مي گردد. يكي ديگر از روشهاي جلوگيري از علف هرز و صرفه جويي در كار كشاورزي پوشاندن زمين با كاه برنج، كاه گندم و غيره مي باشد كه اين كار باعث مي گردد علاوه بر جلوگيري از رشد علفهاي هرز مقدار هوموس را افزايش داده، از فرسايش خاك جلوگيري نموده و قدرت نگهداري آب در خاك بالا رود.

يكي ديگر از روشهاي مبارزه با علفهاي هرز روش شيميايي است. در موقع استفاده از سموم علف كش بايد توجه داشت كه نوع علف هرز و مرحله رشد آن و زمان كاربرد را بررسي نموده و سپس نوع علف كش مطلوب را انتخاب كرد.

آبياري:
به منظور افزايش رطوبت گياه، تقويت عمل فتوسنتز، ممانعت از خشبي شدن برگهاي پايين شاخه ها و بالا رفتن كيفيت و كميت برگها در شرايط خشك، ميبايست اقدام به آبياري نمود. زمان مناسب آبياري اغلب بر اساس علائم مشاهده شده در گياه و ميزان رطوبت خاك تعيين مي گردد. كندشدن رشد درختان، چروكيدگي دو يا سه برگ انتهايي و بالايي و زرد شدن برگها از علايم كمبود آب مي باشند. در شرايط كم آبي طولاني رشد جوانه هاي انتهايي متوقف مي گردد.

زهكشي:
در صورتيكه سيستم ريشه اي به مدت يك روز در آب زيرزميني قرار گيرد نوك ريشه ها پژمرده شده و رشد متوقف مي گردد و در صورت تداوم اين شرايط ريشه ها شروع به پوسيدگي مي كنند. هر چه اين مدت طولاني تر گردد صدمات بيشتري به درخت وارد خواهد شد. بنابراين انجام اقداماتي به منظور زهكشي از قبيل لايروبي كانالهاي مربوطه در مزارع حياتي است. پس از زهكشي و به محض خشك شدن توتستان انجام اقداماتي از قبيل شخم و خاك دهي پاي درختان به همراه كوددهي توصيه ميگردد. اين اقدامات موجب تسهيل گردش هوا در خاك، كاهش تبخير رطوبت خاك، مقابله با اتلاف موادغذايي و تقويت رشد گياه خواهد شد.

هرس:
روشهاي هرس توت بستگي زيادي به شرايط محيطي، موقعيت جغرافيايي، نوع كشت و طرق چيدن برگ داشته و از اينرو از روشهاي متفاوتي براي هرس استفاده مي شود. عمده روش هاي هرس عبارتند از:

1- هرس كوتاه

در اين روش برگهاي زيادي توليد مي شوند كه پس از مدت كوتاهي قابل استفاده مي باشند. همچنين به علت كوتاه بودن پايه امكان مبارزه با بيماريها و آفات سهل تر بوده و چيدن برگ نيز در اين نوع هرس آسانتر خواهد بود. براي انجام اين نوع هرس ابتدا تنه نهال توت را از ارتفاع 15 سانتي متري سطح خاك قطع كرده و با انتخاب 3 تا 4 جوانه بر روي آن بقيه را حذف مي كنند. شاخه هاي توليدي را نيز در بهار سال بعد قبل از جوانه زدن از ارتفاع 5 تا 10 سانتي متري قطع كرده و با رويش مجدد شاخه هاي جديد بر روي آنها، هر درخت در سال دوم حدود 9 شاخه قوي خواهد داشت كه در سال سوم قبل از بهار يا در موقع پرورش كرم بهاره همه آنها را از ارتفاع 3 تا 5 سانتي متري قطع مي كنند. در سال چهارم بعد از برداشت برگ براي پرورش همه شاخه هاي جديد را از ارتفاع 1 تا 3 سانتي متري قطع كرده و هر ساله اين عمل را تكرار مي كنند.

2- هرس متوسط

با اين نوع هرس نهالهاي توت ارتفاع متوسطي بين هرس كوتاه و بلند خواهند داشت. در اين نوع هرس ابتدا نهال را از ارتفاع 15 سانتي متري زمين قطع ميكنند. از اين نهال ها 3 تا 4 شاخه رشد مي كند كه آنها را نيز قبل از بهار سال بعد از ارتفاع 30 سانتي متري قطع مينمايند. در بهار سال بعد روي هر يك از اين شاخه ها چندين شاخه جديد روئيده مي شود.

سال سوم قبل از جوانه زدن يا بعد از برداشت برگ جهت استفاده كرم ابريشم بهاره، شاخه ها را از ارتفاع 10 سانتي متري قطع مي كنند. در بهار و تابستان مجدداً شاخه هاي جديد روي آنها رشد مي كنند كه آنها را نيز در سال چهارم از ارتفاع 3 تا 5 سانتي متري قطع كرده و در سال پنجم شاخه هاي جديد را از ارتفاع 1 الي 2 سانتي متري قطع نموده و هر ساله پس از برداشت برگ براي پرورش اين عمل را تكرار مي نمايند. اين دو نوع هرس در كشورهاي پيشرفته در امر نوغانداري بسيار معمول مي باشد.

 3- هرس بلند:

در اين نوع هرس به علت بلند بودن ارتفاع درختان، چيدن برگ و انجام عمليات سمپاشي به خوبي و آساني انجام نمي شود و توتستان معمولا در معرض آفات و امراض زيادي قرار ميگيرد. اين هرس بيشتر در توتستان هاي بومي ايران معمول مي باشد. در احداث توتستانهاي جديد بايد حتي الامكان سعي شود كه روش هرس بلند مورداستفاده قرار نگيرد. در اين روش ساقه اصلي نهال را از ارتفاع يك متر تا دو متر از سطح خاك هرس مي نمايند.

مبارزه با آفات و بيماري ها :

درختان توت مانند ساير گياهان، مورد حمله آفات و بيماريهاي مختلف قرار مي گيرند از جمله آفات اين درختان مي توان از شپشك سپردار توت، پرورانه سفيد اشجار، كرم سبز برگ خوار توت، تريپس هاو حلزون ها نام برد. برخي از بيماري هاي مهم درختان توت نيز شامل انواي پوسيدگي هاي ريشه، خشكيدگي سرشاخه ها، لكه برگي و سفيدك پودري توت ميباشند. لذا كشاورزان در صورت مواجه شدن با علائم آفات و بيماري ها در درختان ضروري است به مراجع ذيصلاح مراجعه و پس از اخذ راهنمايي هاي لازم نسبت به از بين بردن آنها اقدام نمايند.

برداشت برگ

روش هاي برداشت برگ بر اساس زمان تغذيه و فصل برداشت متفاوت است و شامل موارد زير مي باشد:

1- برگ چيني: متداول ترين روش برداشت برگ است كه معمولا براي تأمين برگ مورد نياز در پرورش كرم جوان استفاده مي شود. بايد دقت نمود از زخمي شدن جوانه هاي محوري و پوست درخت اجتناب گردد.

2- نرك چيني: در اين روش نرك ها از پايين ترين قسمت ممكن برداشت مي شوند. در اين حالت نسبت برگ به ساقه هاي جوان حدود 75 تا 80 درصد است.

3- برداشت شاخه: معمولاً در پرورش كرم بالغ، شاخه هاي يكساله برداشت مي شوند. در اين روش ميزان برگ ها و نرك ها حدود 55 تا 60 درصد از كل شاخه است.