آموزش پرورش وتولید قارچ دکمه ای

مقدمات لازم جهت شروع به کار

۱.مهیا کردن محیط مناسب و متناسب با حجم برداشت قارچ

2.تهیه ابزار و وسایل استریل و تجهیزات لازم متناسب با محیط

3.گذراندن دوره های آموزشی پرورش قارچ دکمه ای ویا استخدام کارشناس خبره به عنوان مدیر تولید

4. اخذ مجوز از وزارت بهداشت( درصورتیکه مایل به بسته بندی محصولات نباشید نیازی به مجوز ندارید)

5.آماده سازی فضای تولید کمپوست و تهیه مواد اولیه و تجهیزات مورد نیاز آن( ویا بستن قرارداد با شرکت های معتبر برای سفارش و خرید کمپوست)

6.تهیه خاک پوششی پاستوریزه

7.ورود کمپوست به سالن و آغاز فرآیند تولید

ورود کمپوست و پر کردن سالن پرورش

با ورود کمپوست به سالن دوره پرورش قارچ آغاز میشود طول این دوره در بین تولید کنندگان مختلف متفاوت است و از ۵۰ تا ۷۰ روز به طول می انجامد.

قبل از ورود کمپوست به سالن باید اقداماتی انجام دهید از جمله شستشو ضدعفونی سالن که در سایت نحوه کامل آن توضیح داده شده است همچنین تمام تجهیزات لازم را از قبل باید آماده کنید تا در هنگام ورود کمپوستها مشکلی نداشته باشید.

نکته مهم: دمای سالن را از قبل به 26 درجه برسانید تا از همان لحظه قرار دادن کمپوستها فعالیتشان آغاز شود.

کاشت قارچ بر اساس شکل کمپوست به انواع کشت بستری, بلوکی و گلدونی تقسیم میشود.

دقت کنید اگر کمپوست را خریداری کردید باید بعد از رسیدن کمپوست آن را مستقیما از داخل کامیون به سالن انتقال داده وروی قفسه ها قرار دهید در سالنهای مجهز برای قرار گیری کمپوست در سالن پرورش از نوار نقاله استفاده میشود این ریلها کمپوست را مستقیما از تونل پاستوریزه خارج و بعد از بذر زنی به سالن انتقال میدهند.

مرحله اسپان ران

این مرحله از لحظه قرار دادن کمپوست در سالن آغاز شده و تا روز دوازدهم که خاکدهی را انجام میدهید به طول می انجامد. در این مرحله کاری که باید انجام شود نگه داشتن دمای داخلی کمپوست بین 26 تا 28 درجه است به این صورت که یک دماسنج میله ای (ترجیحا جیوه ای) که از قبل از دقیق بودن آن مطمئن شدهاید را به مرکز کمپوست فرو میکنیم و هرروز دمای آن را چک میکنیم دقت داشته باشید هرگز دمای داخل کمپوست از 30 درجه بالاتر نرود در غیر این صورت میسیلیوم ها از بین خواهند رفت!

در این مرحله به رطوبت سالن و تهویه هوای آن نیاز نیست با فعالیت کمپوست و رشد میسلیوم در آن باعث ایجاد حرارت و گاز کربنیک میشود این گاز کربنیک در این مرحله برای رشد میسیلیوم ها ضزوزی است و بنابر این نباید هوا ی سالن را خارج کرد اما در صورت بالا رفتن دمای کمپوست ناگزیر به انجام این کار هستیم و برای پایین آوردن دما باید تهویه انجام گیرد بهتر است تهویه به صورت سیرکوله باشد یعنی هوای خود سالن را بعد سرد کردن توسط هواسازهای ایرواشر دار مجدادا به سالن وارد نمایید.

دقت داشته باشید در هیچیک از مراحل پرورش قارچ به نور نیازی نیست خصوصا در این مرحله سالن باید کاملا تاریک باشد

نکته مهم: اوج فعالیت کمپوست در روزهای پنجم تا دهم میباشد که دمای آن به شدت بالا میرود هرچقدر بلوکهای کمپوست سنگین تر باشند و ارتفاع بیشتری داشته باشند همچنین اگر از بذر بیشتری در آنها استفاده شده باشد دمای داخلی آنها بالاتر میرود!

در بعضی سالن ها کمپوست ها در مکان دیگری به نام اتاق اسپان ران این دوره را می گذرانند و در روز دوازدهم برای خاکدهی به سالن اصلی منتقل میشوند اینکار برای استفاده حداکثری از سالنهای تولید انجام میگیرد.

خاکدهی

در دوازدهمین روز از قرار دادن کمپوستها به مرحله خاکدهی میرسیم در این زمان باید حدود 70 درصد سطح کمپوست سفید شده باشد و قطره های آب تشکیل شده در زیر نایلون کمپوست به رنگ طلایی درآمده باشد.

مقدار خاک مورد نیاز بستگی به سطح بستر شما دارد به طور مثال به ازای هر 110 عدد کمپوست بلوک یا به ازای هر 2تن کمپوست یک متر مکعب خاک پوششی مورد نیاز است.

خاکدهی را باید به نحوی انجام دهیم که حدود 4 سانتیمتر روی کمپوست را بپوشاند.

بعد از خاکدهی سطح روی کمپوست را با روزنامه پوشانده و در شبانه روز ۲ تا ۳ بار روزنامه ها را خیس کنید مراقب باشید روزنامه ها خشک نشوند البته سعی کنید بیش از حد آب را روی روزنامه نگیرید تا آب به کمپوست نفوذ نکند در این مرحله هم رطوبت مورد نیاز کمپوست از طریق روزنامه ها تامین شده و نیازی به رطوبت دهی سالن نمی باشد دمای کمپوست هم باید مثل مرحله قبل تنظیم شود باید مواظب بود دمای داخل کمپوست از 28 درجه بیشتر و از ۲۳کمتر نشود.

کمپوست بلوک آماده خاکدهی

رافلینگ

انواع رافلینگ:

1. سطحی: بدین صورت که با نوک انگشتان سطح بستر را خراش میدهیم به گونه ای که یک تا دو سانتیمتر از خاک جابه جا شود و سطح آن یکنواخت گردد.(در روز پنجم یا ششم از زمان خاکدهی که ۶۰تا۷۰ درصد سطح بستر سفید شده است)

2. عمیق: کل سطح قالب کموست را بر میگردانیم. رافلینگ عمیق باعث میشود مقداری از انرژی کمپوست کاهش یابد.( در روز سوم یا چهارم از زمان خاکدهی انجام شود)

نکته مهم: درهنگام رافلینگ زیاد با خاک بازی نکنید زیرا باعث ضعیف شدن میسیلیوم میشود. دقت کنید در هنگام رافلینگ سطح خاک را نیز یکنواخت کنید بدین صورت که مقداری از خاک را از جاهایی که قطور تر است و سفید نشده برداشته و روی میسیلیوم هایی که در قسمت کم قطر تر خاک بوجود آمده اند بریزید.

مزیت های رافلینگ: انجام رافلینگ از رشد توده ای و فشرده قارچ ها در یک مکان جلوگیری میکند باعث توپر شدن و سنگین تر شدن قارچ ها میشود باعث یکنواختی سطح بستر میشود اما معایبی هم دارد که از آن جمله میتوان به هدر دادن مقداری از انرژی کمپوست و تاخیر در زمان شوک دهی اشاره کرد به همین دلیل بعضی از تولید کنندگان رافلینگ را انجام نمیدهند و به جای آن عملی جایگزین را انجام میدهند که در بخش نکات کلیدی پرورش قارچ توضیح داده شده است با این کار معایب حاصل از رافلینگ به صفر میرسد. اما در کل انجام رافلینگ برای تازه کاران گزینه مناسبی است.

بعد از رافلینگ سطح بستر را آبیاری کرده به گونه ای که آب وارد کمپوست نشود سپس مجددا روزنامه هارا پهن و رطوبت آن را حفظ کنید.دمای کمپوست رانیز همانند قبل تا رسیدن به مرحله شوک دهی روی 26تا 28 درجه تنظیم نمایید.

رشد یکنواخت قارچ در سطح بستر

شوک دهی

به فاصله ۷تا ۱۰روز از زمان خاکدهی یا به عبارتی در روز ۲۰ از ورود کمپوست ها به سالن وارد مرحله شوک دهی میشویم شوکدهی یعنی تحریک میسیلیوم های بوجود آمده بر روی کمپوست برای تغییر از رشد رویشی به زایشی. شوک دهی در زمانی انجام میشود که حدود 80 درصد سطح بستر سفید شده است.

از زمان شروع شوک دهی تا اولین برداشت در حدود 10 الی 12 روز طول میکشد. در این مدت میسلیوم های روی سطح بستر ابتدا در نتیجه کاهش دما جمع شده و تشکیل گره میدهند که در بین قارچ کاران فرانسوی لامارکو معروف است این گره ها به سرسنجاقی (مرحله ته سنجاق شدن یا پین هد Pin Head )و سپس به پین تبدیل میشوند با کمی بزرگتر شدن پین ها شبیه به دکمه میشوند که نام قارچ دکمه ای برگرفته ار همین حالت است که این مرحله استراحتی بوده و ممکن است قارچ در این مرحله برای 4 تا 6 روز هیچ رشدی نداشته باشد پس از آن رشد سریع کلاهک آغاز می شود. سپس در اصطلاح نخودی و بعد فندقی و در آخر به قارچ آماده برداشت تبدیل میشوند.

برای انجام عمل شوک دمایی مراحل زیر را انجام می دهیم:

ابتدا روزنامه ها را جمع آوری کرده و همزمان عمل تهویه سالن را انجام میدهیم سپس در همان روز اقدام به آبیاری سطح بستر کنید ویا می توانید آبیاری را در یک تا دوروز بعد هم انجام دهید در اینجا آبیاری سنگین مد نظر ما است ولی دقت نمایید آبیاری به قدری نباشد که آب به کمپوست نفوذ کند.سپس باید رطوبت سالن را در حدود 85تا ۹۵ درصد تنظیم کنید

در هنگام هوادهی سالن ها اگر هوای کافی وارد سالن شود مقدار گاز کربنیک موجود در سالن کاهش یافته و تمامی اندام های باردهی قارچ به طور یکواخت رشد می نماید و مقدار محصول افزایش می یابد. برعکس اگر هوادهی به صورت ناقص انجام شود رشد قارچ به صورت یکنواخت نبوده و اندام های باردهی در مراحل رشدی مختلف روی سطح بستر مشاهده می شود.

نکته مهم: برای انجام شوک دمایی صحیح باید دمای سالن کم کم و ظرف دوروز پایین آورده شود. دمای گمپوست بایستی به حداقل 15 و حداکثر 18 درجه رسانده شود سپس دوروز در این دما نگه میداریم و در روز چهارم از شروع شوک دهی دما را به 19 درجه میرسانیم.

اگر دمای سالن به یکباره پایین آورده شود باعث میشود پین زیادی در فلش یک ظاهر شود که این امر باعث افت ناگهانی انرژی کمپوست شده و علاو بر این مشکلاتی در برداشت و فروش قارچ بوجود می آورد.

نکته مهم تر: در زمان تشکیل سرسنجاقی ها و پین ها نباید آبیاری کرد زیرا باعث ازبین رفتن آنها میشود! پس به هیچ وجه تا زمان رسیدن قارچها به اندازه نخود نباید آبیاری انجام شود رطوبت سالن باید حفظ شود که سطح بستر خشک نشود بعد از آن میتوانیم آبیاری را انجام دهیم.

برداشت قارچ

برداشت قارچ در سه مرحله انجام ميگيرد که به هر مرحله يک فلش ميگويند هر فلش بين ۴ تا ۶ روز طول ميکشد که در اين مدت هر روز برداشت قارچ خواهيم داشت بعد از آن دوروز طول ميکشد تا قارچهاي فلش بعدي ظاهر شوند.( اوج برداشت هرفلش در روز دوم و سوم شروع فلش میباشد) پس در کل برداشت محصول درحدود 21تا 25 روز به طول مي انجامد بعضي از توليد کنندگان يک فلش ديگر هم کمپوست را در سالن نگه ميدارن که به صرفه نبوده و با عث بروز آلودگي ها ميشود بعضي ديگر هم حتي بعد از پايان فلش دو سالن را تخليه ميکنند. اما بهترين و شايعترين روش برداشت محصول در سه فلش مي باشد.

- براي كنترل آفات بيماري ها ي قارچ سم پاشي فضاي سالن بعد از چيـن اول و قبل از ظهور سرسنجاقي هاي قارچ چين دوم(به اضطلاح بعد از فلش اول که ۷روز طول میکشد) بايد انجام شود و از سموم با دوره ماندگاري كم بايد استفاده كرد. در ضمن حدالامكان سم پاشي روي بستر كشت قارچ و ميوه ها ي قارچ نبايد انجام شود.

نکته: چنانچه آلودگی در سطح بستر مشاهده نکردید(مثل کپک سبز زیتونی) نیازی به سمپاشی نیست.چنانچه از کمپوست استاندارد و خاک پوششی پاستوریزه استفاده نمایید و شرایط بهداشتی را در سالن رعایت کنید هیچ مشکلی پیش نخواهد آمد.

نکته مهم: قارچ ها برخلاف دیگر گیاهان اکسیژن مصرف میکنند و دی اکسید کربن پس میدهند در زمانی که سطح بستر پوشیده از قارچ است نیاز شدیدی به اکسیژن دارند لذا باید تهویه هوای سالن با هوای تازه بدون وقفه انجام شود در غیر اینصورت ساقه های قارچ بلند شده و کلاهک آن باز میشود هرچه تهویه بیشتر انجام شود رطوبت سالن کاهش می یابد که بایستی جبران شود.

هرچه رطوبت بالاتر باشد قارچهایسفیدتر، سنگین تر و با کیفیت تری خواهید داشت. رطوبت پایین در سالن پرورش باعث میشود سطح قارچ ترک برداشته و قارچ بسیار سبک میشود. اگر رطوبت بستر كشت قارچ سالن كمتر از حد مجاز باشد علاوه بر خطر خشكي بستر، اغلب ريسه هاي قارچ غيربارور شده و ميوه هاي قارچ كوچك مي مانند، در حاليكه لبه هاي كلاهك باز شده و اسپور زيادي توليد مي كنند. همچنین خشک بودن سطح بستر باعث زرد شدن پین ها و عدم رشد آنها میشود. اما افزایش بیش از 90 درصد رطوبت نیز مشکلاتی را بوجود می آورد و با عث شیوع بیماری ها میشود این اتفاق اگر با افزایش دما همراه باشد شدید تر هم میشود. افزايش دما باعث بلند شدن بيش از اندازه ساقه هاي قارچ مي شود و همچنين به دليل بالا بودن شدت تنفس قارچ ، Co2 بيشتري در محيط توليد و انباشته مي شود.

هنگامی که قطر کلاهک قارچ به 5 تا ۸ سانتیمتر رسید قارچ آماده برداشت است البته اگر در قسمتی قارچ به صورت توده ای رشد کرده بود باید همه قارچ های توده را هرچند ریز باشد جمع آوری کرد درغیر اینصورت باعث باز شدن و بی کیفیت شدن کلاهک آنها میشود.

برای برداشت قارچ با یک دست کلاهک آن را بین دو انگشت گرفته کمی به پایین فشار داده و نیم دور بچرخانید آنگاه فارچ از بستر جدا میشود سپس ته آن را با یک چاقوی تیز که دردست دیگرتان قرار دارد بریده ودر سبدی بیندازید قارچ را نیز در سبد دیگر قرار دهید بهتر است قلم مویی به انتهای چاقو بچسیانید که اگر روی سطح قارچ کثیف بود بوسیله آن قارچ را تمیز کنید.

اگر پس از چیدن قارچ مقداری از ساقه آن روی سطح بستر باقی ماند در اولین فرصت باید آن را جمع آوری کنید درغیر اینصورت باعث بوجود آمدن بیماری کپک سبز و کپک تارعنکبوتی میشود. چاله هاي ايجاد شده در سطح بستر نيز دوباره با خاک پوششي استريل پر مي شود.

پس از هربار برداشت متناسب با میزان برداشت سطح بستر بایستی آبیاری شود این مقدار به ازای هر کیلو برداشت یک لیتر میباشد البته با توجه به رطوبت سالن شما این مقدار میتوان کمتر یا بیشتر شود آبیاری را تا زمان ظهور پین های فلش دو انجام میدهیم وبعد از آن تا بزرگ شدن پین ها نباید آبیاری شود. آبیاری به توسط آبپاشی که مانند دوش حمام آبرا خارج میکند و به سر شیلنگ وصل میشود انجام میشود دقت داشته باشید هیچگاه آب را با فشار مستقیا روی سطح بستر نگیرید بلکه مورب و ملایم آبپاشی نمایید. در قسمتهایی که قارچ به صورت توده ای بوجود آمده است بیشتر مکث کنید. دقت کنید تا 5ساعت قبل از برداشت آبیاری انجام ندهید زیرا این عمل باعث پخش ذرات خاک بستر بر روی کلاهک قارچ و کثیف شدن آن می شود. بهتر است دوساعت قبل از برداشت رطوبت سالن را کاهش دهید تا ماندگاری قارچهای برداشت شده افزایش یابد.

بعد از برداشت بهتر است قارچ هارا به مدت دو ساعت در سردخانه و در دمای 3درجه سانتیگراد نگهداری کنید این کار باعث میشود رشد قارچ ها دیگر کاملا متوقف شده و ماندگار آن افزایش یابد.

*( میزان محصول با کیفیت کمپوست کیفیت خاک پوششی و نحوه مدیریت سالن های تولید پرورش قارچ رابطه مستقیم دارد.)

بسته بندی

بعد از چیدن همه قارچها نوبت به بسته بندی آن میرسد برای بسته بندی قارچ خوراکی شما باید مجوز آن را داشته باشید و یا از شرکت های دیگری که مجوز دارن لیبل آنها را خریداری کنید و با نام آن شرکت وبه صورت توافقی محصولات خود را عرضه کنید. میتوانید قارچ را به صورت فله ای نیز عرضه نمایید ولی اگر به فکر سود بیشتر هستید پیشنهاد میشود محصولات خود را بسته بندی کنید.

قارچها را میتوانید در ظروف مخصوص بسته بندی قارچ در بسته های200 و 400 و 700 گرمی و یک کیلویی بسته بندی کنید. قارچ فله ای هم در کیسه های ۵کیلوگرمی به فروش میرسد.

قارچ محصول فوق العاده ظریف و حساسی است و پس از برداشت به تدریج کیفیت خود را از دست می دهد لذا برداشت، جابه جایی و نگه داری محصول باید با کمال دقت و مراقبت اجرا شود. وارد شدن هرگونه فشار و ضربه به قارچ باعث قهوه ای شدن کلاهک شده و بازارپسندی آن را به شدت کاهش می دهد.

به منظور حفظ کیفیت محصول رعایت نکات ذیل در هنگام برداشت محصول و پس از آن توصیه می شود:

1- در هنگام چیدن قارچ باید توجه داشت که به کلاهک فشار بیش از حد وارد نشود و از تماس بیش از حدّ دست با آن نیز خودداری شود.

2- بهتر است قارچها در هنگام برداشت مستقیماً در ظروف بسته بندی قرار گیرد و از تجمع محصول به صورت توده خودداری شود زیرا این عمل باعث وارد شدن فشار به لایه های زیرین محصول و صدمه دیدن یا قهوه ای شدن آن خواهد شد.

در ایران بیشتر قارچ به صورت تازه مصرف و مقدار کمی نیز به صورت کنسرو نگه داری و به بازار عرضه میشود. دیگر فرآورده های قارچ عبارتند از ترشی قارچ بلنچ قارچ و پودر قارچ که از خشک کردن قارچ بدست می آید. قارچ تازه بیش از 48 ساعت در حرارت 20 درجه سانتیگراد قابل نگه داری نیست(چون بیش از 70 درصد وزن قارچ را آب تشکیل داده است). اما می توان آن را به مدت 1 هفته در حرارت 4 درجه سانتیگراد نگه داری کرد. نگه داری قارچ در درجه حرارت بالا موجب خشک شدن، قهوه ای شدن، چرمی شدن بافت، باز شدن کلاهک و طویل شدن ساقه قارچ و در نهایت آلودگی با باکتری می شود، در این صورت بوی زننده از قارچ استشمام می شود. به منظور کاهش آثار حرارت و کمک به نگه داری قارچ معمولاً آنها را در بسته های پلاستیکی مخصوص بسته بندی کرده و سطح بسته توسط یک لایه پلی اتیلن (سلیفون) پوشیده می شود.

قارچ ها را باید قبل از بسته بندی به دو دسته تقسم کنید قارچ های درجه یک و درجه دو. سپس هرکدام را در بسته های جداگانه قرار داده و به بازار عرضه کنید. قارچهای بسیار درشت قابلیت بسته بندی شدن ندارند و باید آنها را همراه با قارچهای درجه 3 به صورت فله ای عرضه کنید.

آفات و بیماری های قارچ دکمه ای

نکته مهم: میزان برداشت محصول رابطه مستقیمی با کنترل افات دارد.

از اینروباید در پیشگیری از آلودگی اهتمام کامل نمود.

مبارزه با آفات درمان ندارد و صرفا جهت پيشگيري وکنترل آنها مورد استفاده قرار مي گيرند.

عمده ترین بیماری های رایج در سالن های پرورش قارچ دکمه ای عبارتند از:

1-کپک سبز (تریکو درما): این بیماری در اثر استفاده از خاک غیر استریل یا کمپوست آلوده و رعایت نکردن اصول بهداشتی در سالن بوجود می آید. باقی ماندن فرمالین در خاک از مرحله پاستوریزه کردن خاک نیز باعث بروز کپک سبز میشود این بیماری خطر زیادی را ندارد و قابل کنترل است البته اگر به موقع اقدام شود.

روش درمان: استفاده از قارچ کش کاربندازیم(100 گرم در 100 لیتر آب) واسپری کردن روی خاک و در فضای سالن بعد از پایان فلش اول و استفاده از نمک روی مکان های آلوده.

2- بیماری حباب تر یا مایکوگن: این بیماری براثر استفاده از خاک و کمپوست آلوده بوجود می آید می توان گفت مایکوگن خطرناک ترین بیماری قارچی است که می تواند ظرف چند روز کل محصول را از بین ببرد. اسپور های این بیماری تا مدتها در سالن باقی می مانند و اگر سالن را به طور صحیح و اصولی ضدعفونی نکنید با شروع دوره بعدی پرورش حتی در صورت استفاده از کمپوست و خاک عاری از بیماری بازهم سالن مبتلا به این بیماری خواهد شد!

برای مقابله پیشگیری از بروز مایکوگن از سم اسپورگون استفاده میشود.

4- بیماری لکه قهوه ای باکتریایی: این بیماری بر اثر رطوبت بالای سالن و باقی ماندن رطوبت بر روی کلاهک قارچ بوجود می آید علایم این بیماری عبارتست از ظهور لکه های قهوه ای روی کلاهک که به تدریج بررگتر و بیشتر شده و همه سطح کلاهک را قهوای و بافت آن را پرزی میکنند.

می توانید روش های پیشگیری و مقابله با مایکوگن و لکه قهو های باکتریایی را در خودآموز کشف و مقابله با بیماریهای قارچ دکمه ای مطالعه فرمایید.

3- بیماری حباب خشک یا جوش خشکی یا ورتسلیوم: این بیماری نیز همانند مایکوگن بسیار خطرناک بوده و باعث ازبین رفتن قارچ میشود راه مقابله با آن هم تقریبا مانند مقابله با حباب تر است علایم این بیماری بروز لکه های قهو ای عمیق تا عمق قارچ که به تدریج باعث پوسیدگی و بین رفتن قارچ میشود.

علائم این بیماری در ابتدای شروع بیماری شبیه به علائم بیماری تریکو درمایی می باشد و ممکن است با آن اشتباه گرفته شود.

تخلیه و ضد عفونی سالن

سالن های تولید قارچ باید در طی دورۀ کاشت ـ داشت و برداشت فاقد هر گونه آلودگی بوده و رعایت اصول بهداشتی و نظافت سالن ها تا حد زیادی در سلامت محصول تأثیر داشته لیکن تولید کنندگان چه قبل از آغاز به کار در سالن های تولید و چه در حین اجرای دورۀ پرورش قارچ از روش های متفاوتی در حفظ بهداشت محیط استفاده مینماید. آموزش کارکنان ـ رعایت اصول بهداشتی ـ اجرای برنامه های بهداشتی در احداث واحد های تولیدی و نیز بکار¬گیری موانع فیزیکی از جمله روش هایی در مبارزه آفات و بیماری هاست اما آنچه که بعنوان یک اصل کلی در مقابله با آفات و بیماری ها درنظر گرفته می شود و پیشگیری و نه مبارزه است که با کسب دانش لازم مقابله و پیشگیری کار سختی نخواهد بود در هر صورت برای هر محصولی وجود آفات و بیماری ها اجتناب ناپذیر بوده اما در نظر داشتن این نکته ضروری است که توجه به مسئله آفات و بیماری های خاص سالن های تولید امنیت سرمایه گذاری را تأمین و بی تفاوتی نسبت به آن البته خساراتی را در بر خواهد داشت.

بعد از اتمام دوره پرورش باید کمپوستها را از خارج وسالن را برای دوره بعدی آماده کرد. سالن پرورش قارچ دارای یک درب در انتهای خود میباشد که از آن برای تخلیه کمپوست و بار گیری به ماشین حمل آن استفاده میشود.

تخلیه به وسیله نوار نقاله

بعد از تخلیه سالن ضدعفونی و پاستوریزه نمودن آن برای پیشگیری از وقوع بیماری در دوره بعد اهمیت ویژه ای دارد. برای ضد عفونی سالن بهترین راه استفاده از بخار آب می باشد البته برای استریل کردن هرچه بهتر سالن راههای دیگری هم وجود دارد که شما می توانید نحوه وچگونگی انجام آن را در کتاب نکته های کلیدی پرورش قارچ(ارائه شده در همین سایت) مطالعه نمایید.

مقاله آموزشی درباره تاسیس سالن پرورش قارچ

تاسیس سالن پرورش قارچ دکمه ای به دو صورت سنتی و صنعتی در ایران قابل راه اندازی و بهره برداری می باشد که همانطور از اسم دوروش پیداست بدیهی است در روش سنتی سرمایه گذار با بهره گیری از وسایل و ابزارالات سنتی سعی در پرورش قارچ می نماید که از خوبی های این روش می توان ارزان تر بودن و کاهش سرمایه گذاری ثابت مثال زد و در انتها نیز متعاقبا از مضرات این روش بازدهی پایین تر بودن نسبت به روش صنعتی است به طوری که در روش صنعتی شما با سرمایگذاری بیشتر تا ۱۰% می توانید به بازدهی سالن خود افزایش دهید.البته هر دو روش سود دهی قابل توجیه را دارا هستند .

نقشه اتاق تاسیس سالن پرورش قارچ باید بصورت کاملا کارشناسی و مهندسی کشیده و تهیه شود. سالنهای پرورش قارچ بایستی از هر لحاظ مسئله عایق بندی در آنها رعایت شود تا اتلاف انرژی در آنها به حدقل برسد در پرورش صنعتی از سالنهای دوجداره استفاده میکنند یا دیوار هار با موادی پوشش میدهند که عایق دما باشند.

اما به طور کلی پرورش قارچ رادر هر مکانی می توان انجام داد البته با شرایط خاص خودش. از سوله گرفته تا گلخانه ویا حتی منزل.

سالن صنعتی پرورش قارچ

سالن سنتی

قدم اول اول پیدا کردن مکان مناسب برای ساخت سالن است. مکان مورد نظر باید ویژگی هایی همچون نزدیکی به بازار فروش, دارای امتیاز آب, برق و ترجیحا گاز باشد.

قبل از ساخت سالن به ظرفیت آن و مقدار کمپوستی که میخواهید در آن قرار دهید توجه کنید سالن های قارچ با ظرفیت های 10" 15" 20 و 30 تن کمپوست یا حتی بیشتر ساخته میشوند اما من در اینجا پیشنهاد میکنم سالن خود را برای 15 تن کمپوست برنامه ریزی نمایید چون در سالن های خیلی بزرگ کنترل دما رطوبت و بیماریها به سختی انجام میگیرد در عوض میتوانید تعداد سالن هارا افزایش دهید. برای ظرفیت 15 تن کمپوست سالنی با حدود ابعاد 5.5متر عرض, 12 متر طول و 4متر ارتفاع مورد نیاز است.

برای ساخت و راه اندازی یک سالن قارچ باید نکات زیر را رعایت نمایید:

دریچه های ورود و خروج : هیچ گونه دریچه و درز ورودی و خروجی نباید در سالن وجود داشته باشد ! و همچنین هیچ گونه نور و روشنایی نباید وارد سالن شود . تنها هوای ورودی نیز توسط کانال کشی از اتاق تاسیس وارد سالن می شود بنا براین هیچ هوایی به صورت مستقیم و یا حتی توسط کولر یا هواساز به سالن وارد نمی شود! در سالن قارچ یک دریچه خروجی به نام اگزوز وجود دارد که در عرض سالن در پایین دیوار در وسط عرض به فاصله یک متر از کف قرار می گیرد.

در انتهای هر سالن در تخلیه برای خارج کردن کمپوستهای مصرف شده باید تعبیه شود این در مستقیما به محوطه باز میشود. همجنین میتوانید برای خروج کمپوستها از ریلهای Bring out استفاده کنید. همانطور که در شکل مشاهده میکنید کمپوست به وسیله قلطک ها یه خارج از سالن هدایت شده و در آنجا انباشته میشود سپس توده کمپوست به وسیله لودر به کامیون حمل آنها بارگیری میشود.

مسئله بعدی لوله کشی تاسیسات سالن می باشد در هر سالن یک شیر آب باید تعبیه شود و خروجی آب کف سالن بایستی در نظز گرفته شود. به ازای هر سالن دو انشعاب بخار از دیگ بخار مورد نیاز است یکی که مستقیما به سالن وارد میشود برای ضدعفونی کردن سالن و تا قبل از مرحله رویشی قارچ برای گرم کردن و ایجاد رطوبت در سالن از آن استفاده میشود و دیگری به هواساز وارد میشود که در زمان رشد رویشی قارچها گرما و رطوبت را به همراه هوای تازه به سالن وارد میکند.

هوای تولید شده توسط هواساز نیز به وسیله کانالهای پلاستیکی که تا انتهای سالن کشیده شده اند و به سقف متصل شده اند به سالن وارد میشود. در قسمت زیرین این کانالها بایستی سوراخهای به قطر 5 تا 10 سانتیمتر و به فواصل 20تا 40 سانتیمتر به گونه ای که باد مستقیما به سطح کمپوست نوزد ایجاد کنید. بهتر است به ازای هر راهرو یک کانال هوا داشته باشیم.

جهت ارزانتر شدن قفسه بندی سالن خود نیز می توانید از طناب ضخیم و یا مفتول فلزی یا تسمه های پلاستیکی به صورت تارو پود جهت پر کردن سطح زیرین قفسه ها استفاده نمایید باید این کار را به دقت و محکم انجام دهید تا از شکم انداختن سطح جلوگیری شود.

سالن قارچ در 4تا 7 طبقه قفسه بندی میشود اما بهترین نوع قفسه بندی در 5 طبقه است. بین هر طبقه با طبقه بالایی بایستی 65 تا 70 سانتیمتر فاصله باشد. فاصله اولین طبقه از کف 15 سانتیمتر و آخرین طبقه از سقف یک متر در نظر گرفته میشود.

در یک سالن با عرض 5.5 متر فاصله هر قفسه از دیوار را 75 سانتیمتر و فاصله بین قفسه ها(عرض راهروی میانی) را یک متر در نظر میگیریم. عرض هر قفسه را 1.5 متر در نظر گرفته و طول آن نیز بنا به طول و ظرفیت سالن ساخته میشود.

بهتر است به ازای هر سالن یک اتاق تاسیس جداگانه تعبیه شود که هواساز رطوبت ساز و هیتر در آن قرار میگیرند اما روش معمول تر اینست که سالتهایی که پهلو به پهلوی هم قرار دارند دارای یک کرویدور مشترک برای نصب تاسیسات می باشند که این کریدور در بالای راهروی خروجی سالن قرار دارد.

دیگر امکاناتی که برای طراحی یک مجموعه پرورش قارچ باید مدنظر قرار داد عبارتند از اتاقک مخصوص برای دیگ بخار, تونل پاستوریزاسیون خاک پوششی, اتاق آماده سازی خاک پوششی, سردخانه, اتاق بسته بندی قارچ, انباری و اتاق استراحت کارگران. همچنین اگر خود مایل به تولید کمپوست مورد نیازتان باشید باید امکانات موردنیاز آن از قبیل تونل پاستوریزاسیون کمپوست, پیست قالب زنی و استخر آب را در طراحی خود مد نظر قرار دهید.

تجهیزات و ابزار لازم برای پرورش قارچ

قبل از شروع به پرورش قارچ بایستی ابزار و تجهیزات مورد نیاز آن را آماده کرده و یا چک کنید تا از کارکرد صحیح آنها اطمینان حاصل نمایید. تجهیزات مورد نیاز برای هر سالن پرورش قارچ دکمه ای عبارتند از:

ا- هواساز: به ازای هرسالن پرورش قارچ به یک عدد هواساز نیاز می باشد که باتوجه به ظزفیت سالن نوع و قدرت هوادهی آنها تعیین میشود. هواساز جزو اصلی ترین تجهیزات در پرورش قارچ محسوب میشود. به وسیله آن عمل تهویه و هوادهی سالن انجام میگیرد. بسیاری از هواسازها دارای قابلیت سرد کنندگی گرمادهی و همچنین رطوبت زنی سالن نیز می باشند.

البته به جای هواساز از کولر های آبی نیز میتوان برای سالن های متوسط و کوچک استفاده کرد بدین صورت که برای سالن های با ظرفیت زیر 10تن یک کولر 7500 و ظرفیت ۱۰تا 15تن دوعدد کولر 7500 مورد نیز است اما برای سالن های با ظرفیت 15 تن کمپوست به بالا باید از هواسازهای پرقدرت استفاده نمود.

یک نوع هواساز کامل با کویل های گرمایی و سرمایی

دستگاه تهويه مركزي (هواساز) از بخشهاي اصلي فيلتر ، فن ، كويل هاي گرمايي و سرمايي ، رطوبت زن و تجهيزات كنترلي تشكيل مي شود . كويل هاي گرمايي معمولا با آب داغ ، بخار و برق عمل مي كنند . كويلهاي سرمايي با آب مبرد و يا مستقيما با يك ماده مبرد كار مي كنند . در حالت دوم كويل دستگاه هواساز اواپراتور يك سيستم تبريد مي باشد . دستگاه هواساز معمولا با دو كانال ؛ رفت و برگشت هوا به داخل سالن و به وسيله يك كانال به هواي تازه خارج ارتباط دارد. سرعت عبور هوا از كويل حدد 500 فوت بر دقيقه است . فرآيند رطوبت زني به وسيله پاشش آب از افشانك ها (ایرواشر) يا شبكه بخار انجام میگیرد.

دستگاههاي هواساز كه از ورق گالوانيزه ساخته مي شوند ، با توجه به شرايط مكاني و موقعيت نصب ممكن است قائم و يا افقي ساخته شوند . دستگاه هواساز به صورت يك منطقه اي و يا چند منطقه اي طراحي و ساخته مي شوند . در نوع يك منطقه اي تمام بخش هاي یک سالن كه تحت پوشش آن است با شرايط يكنواخت دما و رطوبت هوادهي مي شود و در نوع چند منطقه اي به كمك دمپرهاي مخصوص امكان هوادهي با دما و رطوبت هاي مختلف به سالنهای متفاوت که در مراحل متفاوتی از تولید قرار دارند وجود دارد.

۲-دستگاه مه ساز یا رطوبت ساز: رطوبت دهی سالن های قارچ برحسب نوع واندازه شان به طرق مختلفی انجام میگیرد که انواع روشهای ساختن رطوبت در سالن در بخش نکات کاربردی در این سایت آمده است اما به طور کلی بهترین و موثرترین راه استفاده از دستگاه رطوبت ساز پروانه ای می باشد (تصویر در ادامه مطلب). نحوه کار کرد آن به این صورت است که آب توسط یک پمپ به مرکز پروانه آن ریخته میشود این پروانه که با سرعت بالا میچرخد آب را به صورت پودر در آورده و در هوا پخش میکند رطوبت ساخته شده توسط این دستگاه از کیفیت بالایی برخوردار است که بعد از گذشت 10دقیقه مه تولیدی آن همه جای سالن را میگیرد.از دیگر قابلیت های این دستگاه امکان هوادهی آن است، بدین صورت که اگر در خارج سالن کشت قرار بگیرد میتواند همزمان رطوبت و هوای تازه را به سالن وارد نماید و عمل تهویه را نیز انجام دهد. نکات مهمی در استفاده از این دستگاه وجود دارد که در بخش نکات کلیدی در پرورش قارچ به طور کامل توضیح داده شده است.

از دیگر وسایل تولید رطوبت میتوان به مه سازهای الکترونیکی (اولتراسونیک), رطوبت ساز دیسکی ورطوبت ساز نازلی اشاره کرد. مه سازهای الکترونیکی از نظز مقدار مه تولیدی در سطح پایینی قرار دارند اما کیفیت مه تولیدی آنها بسیار بالاست. لذا فقط برای سالن های کوچک مناسب می باشند. قیمت این نوع مه ساز ها نیز بیشتر از انواع دیگر میباشند.

۳-دیگ بخار: برای مرطوب سازی و گرمادهی تواما در سالن های پرورش وپاستوریزاسیون کمپوست و خاک پوششی قارچ از دیگ بخار استفاده میشود. این دیگ ها در ابعاد و انواع مختلفی ساخته میشوند سوخت مصرفی آنها نیز برحسب نیاز میتواند گاز یا گازوئیل باشد.(تصویر در ادامه مطلب).

هوشمند سازی سالن پرورش قارچ

امروزه کارخانجات پرورش قارچ با فناوری روز دنیا ساخته میشوند میزان محصول و راندمان کاری درآنها نیز به مراتب بیشتر از سالنهای سنتی و نیمه صنعتی می باشد همچنین احتمال بروز آلودگی کمتر و کنترل راحت تری دارند.

در شیوه صنعتی پرورش قارچ امکان کنترل دما و رطوبت به صورت خودکار وجود دارد عمل تهویه برحسب نیاز به هوای تازه یا سیرکوله به صورت اتوماتیک انجام میشود روشن و خاموش شدن دستگاهها به صورت اتوماتیک و زمان بندی شده انجام میگیرد و حتی امکان کنترل آنها از راه دور نیز وجود دارد.

در زیر نحوه هوشمند سازی یک سالن پرورش قارچ را به اختصار توضیح میدهم:

کنترل دما و رطوبت : برای کنترل اتوماتیک دما ورطوبت نیاز به یک میکروکنترولر دارید. این میکروکنترلر توسط یک سنسور ذما وسنسور مخصوص رطوبت هوای داخل سالن را گرفته و با توجه به مقدار تنظیمی توسط شما آنرا پردازش میکند. سپس قطعه میکرو توسط رله با فرمان دادن به دستگاههای گرمایشی و سرمایشی دمای هوا را تنظیم و با روشن و خاموش کردن مه ساز یا ایرواشر رطوبت دلخواه شما را تامین میکند. درشکل زیر نمونه ای از این وسیله نشان داده شده است که قابلیت نمایش مقدار دما و رطوبت را نیز داراست.

کنترل هوادهی: در سالن های پرورش قارچ کنترل دستگاه تهویه به دوصورت انجام میشود:

1- کنترل با تایمر: در این روش باتوجه به نیاز سالن به هوای تازه تایمر را زمان بندی میکنیم تا باروشن و خاموش کردن هواساز یاکولر عمل تهیه به طور یکنواخت انجام گیرد.

2-کنترل توسط سنسور دی اکسید کربن: سنسورهای دی اکسید کربن با توجه به مقدار گازکربنیک موجود در سالن پرورش قارچ که برحسبppm اندازه گیری میشود با فرمان دادن به دستگاه کنترل هواساز مقدار هوای تازه ورودی به سالن را تامین میکنند. چنانچه میزان دی اکسید کربن سالن در حد مطلوب باشد اما همچنان به هوادهی جهت کنترل دما و گردش هوا نیاز باشد نیز این سنسور ها با فرمان دادن به درییچه سیرکوله هواساز و بازوبست آن توسط دمپرهای مخصوص و ببستن دمپر خروجی هوای سالن مانع از اتلاف انرژی در سالن پرورش قارچ میشوند.

سنسور دی اکسید کربن که قابلیت نمایش دما را نیز دارد

کنترل از راه دور سالن پرورش قارچ:

یکی از شیوه های جدید کنترل سالن قارچ کنترل از راه دور آن می باشد. در این روش شما توسط موبایل خود و ارسال sms میتوانید از مقادیر دما و رطوبت سالن مطلع شده و دستگاههای برودتی و حرارتی و رطوبت ساز را روشن و خاموش نمایید.

در این شیوه جدید شما نیاز به نصب یک دستتگاه smsگیر و sms فرست درسالن خود دارید. با ارسال یک پیامک on یا off از هرکجا که باشید به این دستگاه که به تاسیسات سالن فرمان میدهد میتوانید دستگاه مورد نظر را خاموش و روشن نمایید. نمونه ای ا این دستگاه را در شکل زیر مشاهده می نمایید.